انتقال ایدز از طریق آندوسکوپی شایعه است

مدتی است که اخبار نگران‌کننده، بار دیگر دستگاه‌های آندوسکوپی را هدف گرفته و احتمال انتقال برخی بیماری‌ها را از این طریق در شبکه‌های اجتماعی شایع کرده است. لینک نخستین این خبر به گزارشی در سال 91 مربوط است که روزنامه جام‌جم آن را منتشر کرده بود.

مدتی است که اخبار نگران‌کننده، بار دیگر دستگاه‌های آندوسکوپی را هدف گرفته و احتمال انتقال برخی بیماری‌ها را از این طریق در شبکه‌های اجتماعی شایع کرده است. لینک نخستین این خبر به گزارشی در سال 91 مربوط است که روزنامه جام‌جم آن را منتشر کرده بود. در این گزارش از امکان انتقال بیماری ایدز و هپاتیت از طریق پنس‌های دستگاه آندوسکوپی، صحبت شده و اینکه برخی افراد از پنس‌های یکبار مصرف، چندبار استفاده می‌کنند و دلیلش هم گرانی آن است! گواه این ادعا هم صحبت‌های یک کارشناس سازمان انتقال خون است که گفته از افرادی که می‌خواهند خون اهدا کنند، پرسیده می‌شود آیا اخیرا آندوسکوپی شده‌اند یا نه؟! وقتی این نگرانی را با معاون درمان وزیر بهداشت در میان گذاشتیم، دکتر آقاجانی ضمن تکذیب شایعات منتشرشده، گفت: «تمام تجهیزات پزشکی که می‌توانند برای چندبار استفاده شوند و امکان انتقال عفونت در آنها وجود دارد مانند تجهیزات آندوسکوپی، براساس دستورالعمل‌های مشخص و با روش‌های استاندارد استریل و استفاده می‌شوند.» دکتر آقاجانی اطمینان خاطر داد که وزارت بهداشت و تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی بر روند عرضه خدمات پاراکلینیکی نظارت دقیقی دارند و اخبار منتشرشده در این زمینه به هیچ‌وجه صحت ندارد. با وجود تکذیب این خبر، بیماری‌هایی مانند ایدز و هپاتیت جزو بیماری‌های واگیرداری هستند که درمان قطعی برایشان وجود ندارد و شنیدن چنین اخباری همیشه باعث بروز نگرانی در جامعه می‌شود. برای اینکه از مراحل و جزییات ضدعفونی کردن دستگاه‌های آندوسکوپی مطلع شویم، با دکتر شهرام آگاه، فوق‌تخصص گوارش و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت‌وگو کردیم.

دستگاه‌های آندوسکوپی چگونه ضدعفونی می‌شوند که احتمال انتقال عفونت در آنها وجود نداشته باشد؟

دستورالعمل‌های دقیقی که براساس منابع بین‌المللی تهیه شده، برای ضدعفونی کردن دستگاه‌ها و تجهیزات آن در کشور ما وجود دارد و معاونت‌های درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی و انجمن گوارش آن را در اختیار پزشکان قرار داده‌اند. بسیاری از تجهیزات آندوسکوپی مانند «گان» و «پنس دهانی» یکبار مصرف هستند. در برخی موارد پنس چندبار استفاده می‌شود که در این صورت بعد از شستشو با آب و مایع ظرفشویی، محلول‌های ضدعفونی‌کننده «سایدکس 3 درصد» و «کونکس 5 درصد» برای ضدعفونی کردن آن به کار می‌رود.

آیا این روش‌های ضدعفونی می‌توانند تمام عفونت‌ها را از بین ببرند؟

ابتدا اندوسکوپ و لوازم آن با آب و مایع ظرفشویی شسته می‌شود و سپس 15 تا 20 دقیقه در محلول‌های ضدعفونی قرار می‌گیرد. با توجه به احتمال عفونت در فردی که آندوسکوپی شده، گاهی این لوازم حتی تا 30 دقیقه در محلول ضدعفونی قرار خواهد گرفت. عفونت ایدز و هپاتیت B و C با 20 دقیقه قرار دادن دستگاه در محلول‌های ضدعفونی کشته می‌شود و از بین می‌رود. مطالعات انجمن‌های گوارش در دنیا نشان می‌دهد، خطر انتقال عفونت از دستگاه‌های آندوسکوپی یک در یک میلیون و 800 هزار نفر است که عدد بسیار پایینی است و نشان می‌دهد این احتمال خیلی ضعیف است.

پنس‌هایی که بیشتر در ایران در دستگاه‌های آندوسکوپی استفاده می‌شود، یکبار مصرف هستند یا چندبار مصرف؟

تا 3 سال گذشته، تمام وسایل جانبی آندوسکوپی چندبار مصرف بودند. الان قطعه «دهانی» و «گان» یکبار مصرف استفاده می‌شود و بیشتر پنس‌ها هم یکبار مصرف هستند ولی پنس‌های چندبار مصرف هم وجود دارند. به‌دلیل ارزان‌تر بودن و مسائل بهداشتی، توصیه این است که از پنس‌های یکبار مصرف استفاده شود. در واقع هزینه پنس با بیمار حساب می‌شود ولی مراکزی که از پنس‌های چندبار مصرف استفاده می‌کنند، باید آن را کاملا ضدعفونی کنند.

آیا این ادعا می‌تواند صحت داشته باشد که به دلیل گران شدن تجهیزات پزشکی، از پنس‌های یکبار مصرف، چندبار استفاده شود؟

افرادی که به عنوان دستیار یا پرستار در مراکز آندوسکوپی فعالیت می‌کنند، باید مراحل مختلف ضدعفونی کردن را بلد باشند تا اجازه فعالیت داشته باشند و دستورالعمل ضدعفونی نیز در همان مرکز نصب می‌شود. از طرف دیگر، چون هزینه پنس با بیمار حساب می‌شود، نمی‌توان چنین کاری انجام داد. شاید پخش چنین پیامک‌هایی از طرف برخی شرکت‌های واردکننده‌ای باشد که قصد دارند کاری کنند تا پنس‌های یکبار‌مصرف بیشتر فروش برود. همچنین مطالعه‌ای در ایران انجام شده تا مشخص شود در افرادی که آندوسکوپی شده‌اند خطر ابتلا به هپاتیت B و C یا ایدز نسبت به افرادی که آندوسکوپی نشده‌اند، بیشتر است یا نه؟ این بررسی نشان داد میزان شیوع ایدز و هپاتیت B و C در افرادی که آندوسکوپی شدند (با شیوه‌های موجود در ایران) بیشتر نیست و با افرادی که آندوسکوپی نشدند، تفاوتی نمی‌کند. اما نگرانی اصلی در مورد انتقال عفونت به دلیل پرسشی بوده که کارشناسان سازمان انتقال خون از اهداکنندگان پرسیدند. ممکن است این پرسش سلیقه‌ای و یک خطای علمی باشد. البته این به این معنی نیست که امکان هیچ‌گونه خطایی وجود ندارد و نباید نظارتی بر این مراکز وجود داشته باشد. باید بدانیم کنترل کیفی در هر زمینه‌ای لازم است، هر چند که مطالعات متعدد نشان داده افرادی که در این مراکز فعالیت می‌کنند، کارشان را درست انجام داده‌اند ولی باز هم نظارت باید باشد.

تا به حال گزارشی مبنی بر اینکه فردی از طریق دستگاه‌های آندوسکوپی به هپاتیت یا ایدز مبتلا شده باشد، وجود نداشته است. نکته مهم این است که وزارت بهداشت باید مستمر بر کار این مراکز نظارت داشته باشد و این قضیه را بررسی کند که استفاده از پنس‌های یکبار مصرف بهتر است یا اینکه پنس‌های چندبار مصرف استفاده شود و به مراحل ضدعفونی نظارت شود. در هر صورت در هر رشته‌ای امکان تخلف وجود دارد، اما در مورد دستگاه‌های آندوسکوپی نمی‌توان به مردم گفت که قبل از انجام آن، مراحل ضدعفونی را بررسی کنند، چون این کار بی‌فایده است./
دکتر محمد آقاجانی معاون درمان وزارت بهداشت و دکتر شهرام آگاه فوق‌تخصص گوارش