علل زانو درد در سنین مختلف

یکی از مهم‌ترین مفاصل تحمل وزن در بدن، مفصل زانو است که در سنین مختلف به دلایل متفاوت ممکن است دچار آسیب و محدودیت شود. باتوجه به شیوع بالای دردهای زانو در جامعه انواع این دردها را در سنین مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار داده ایم.

مفصل زانو که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مفاصل تحمل وزن در بدن شناخته شده، در سنین مختلف به دلایل متفاوت ممکن است دچار آسیب و محدودیت شود. این آسیب‌ها از راه رفتن و حرکت کردن در حالت طبیعی جلوگیری می‌کنند و کیفیت زندگی را پایین می‌آورند. باتوجه به شیوع بالای دردهای زانو در جامعه امروزی، فرصت را غنیمت دانستیم تا انواع این دردها را در سنین مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.

به گزارش «بهپو»، علاوه بر مشکلات مفصل زانو، اختلالات در سایر اعضا و مفاصل بدن نیز می‌توانند منجر به درد در زانو شوند. برای مثال عادت‌های اشتباه و نشستن‌های طولانی‌مدت یا گذاشتن کیف پول در جیب عقب هنگام نشستن می‌توانند باعث گرفتگی عضله باسن و انتقال نیروی غیرطبیعی به زانو شوند. انداختن یک پا روی پای دیگر نیز می‌تواند باعث چرخش مفصل ران در یک طرف و کشش بیش از حد عضلات و درنهایت انتقال نیروی غیرطبیعی به زانوی یک سمت و آسیب آن شود. در این موارد می‌توان با کشش و آزاد کردن عضله باسن و ران از حالت گرفتگی، به کاهش درد زانو کمک کرد. پیچ خوردن مچ پا هم از عواملی است که با ایجاد چرخش در ساق به صورت غیرمستقیم می‌تواند سبب بروز زانودرد و آسیب در مینیسک‌ها شود.

بیشتر بخوانید: 7 نشانه که می گوید زانوی شما بیمار است

آب آوردن زانو و علل آن

آسیب در هر ناحیه از بدن باعث ایجاد التهاب و تورم می‌شود. در این شرایط، عوامل سازنده و ترمیم‌کننده بافت به ناحیه ملتهب هجوم می‌آورند تا آن را بهبود ببخشند. این عوامل از طریق جریان خون به ناحیه موردنظر انتقال پیدا می‌کنند. بنابراین التهاب در هر ناحیه با تورم و تجمع مایع همراه است. آب آوردن زانو نیز اصطلاحی است که برای التهاب و تجمع مایع در فضای مفصلی زانو به کار می‌رود. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مثل تورم بورس‌ها یا بالشتک‌های حاوی مایع در مفصل زانو یا ساییدگی غضروف مفصلی، آسیب به تاندون‌ها و... باشد. در سال‌های گذشته، اعتقاد بر این بود که مایع تجمع‌یافته در زانو باید خارج شود زیرا این مایع بر کپسول مفصلی فشار می‌آورد و باعث دردناک شدن زانو می‌شود. پس از این کار، درد بیمار بلافاصله کاهش می‌یابد اما از آنجایی که مایع داخل مفصل حاوی مواد مغذی برای ترمیم غضروف مفصلی و سایر ساختارهای زانو است، امروزه دیگر از این روش خیلی استفاده نمی‌شود. طبق مطالعات جدید، بهتر است مایع مفصلی زانو با استفاده از باندکشی، کمپرس یخ و مدالیته‌های ضدالتهاب فیزیوتراپی مثل لیزر، اولتراسوند و تحریک الکتریکی، به طور طبیعی جذب شود.

بیشتر بخوانید: آنچه باید از آب آوردن زانو بدانید

آسیب‌های شایع زانو در دوران کودکی

دردهای زانو در سنین مختلف علل متفاوتی دارند. ویژگی‌های ساختاری بدن مانند صافی کف پا، زانوی ضربدری و زانوی پرانتزی و عادت‌های اشتباه مثل قورباغه‌ای نشستن، صاف کردن و عقب دادن بیش از حد زانوها، چرخاندن مچ پاها هنگام ایستادن و پا روی پا انداختن هنگام نشستن می‌توانند افراد را از سنین کودکی مستعد آسیب‌های زانو کنند. در این وضعیت‌ها، نیروی وزن به طور طبیعی و مناسب به مفاصل زانو منتقل نمی‌شود و فرد را مستعد انحراف زانو به داخل و خارج، زانوی عقب‌رفته (ژنوریکورواتوم)، بی‌ثباتی مفاصل، تورم بورس‌ها و... می‌کند. بی‌ثباتی در مفصل زانو نیز خود می‌تواند منجر به آسیب مینیسک‌ها، غضروف‌های مفصلی و حتی رباط‌های مفاصل شود.

یکی از مشکلات شایع زانو در سنین کودکی و نوجوانی، تورم و دردناک شدن ناحیه استخوانی زیر کشکک زانو است. این درد که در راه رفتن، بازی کردن و ورزش کودکان اختلال ایجاد می‌کند، «ازگود اشلاتر» نام دارد. در این وضعیت، عضله چهارسر در محل اتصال به زیر استخوان کشکک دچار تورم و التهاب می‌شود. این ناحیه قبل از بلوغ، غضروفی است و هنوز استخوانی نشده بنابراین بر اثر بازی کردن، پریدن و بلند شدن‌های مکرر ممکن است دچار التهاب شود. این التهاب معمولا خود را به صورت یک توپ یا تورم کوچک زیر زانو نشان می‌دهد. برای رفع آن می‌توان از داروهای ضدالتهاب، کمپرس یخ و کاهش فعالیت فیزیکی کمک گرفت. «ازگود اشلاتر» به‌تدریج با بالا رفتن سن و استخوانی شدن و افزایش ثبات ناحیه موردنظر برطرف می‌شود و جای نگرانی ندارد.

یکی دیگر از آسیب‌های شایع زانو قبل از سن بلوغ، «کندرومالاسی» یا ساییدگی و تحلیل سطوح مفصلی و غضروف زیر کشکک زانو است. این وضعیت بیشتر برای کودکان و نوجوانانی پیش می‌آید که ورزش‌های خیلی سنگین و تمرین‌های طولانی‌مدت و با شدت زیاد دارند. کندرومالاسی باعث درد و محدودیت شدید حرکتی در زانو می‌شود. در درمان این آسیب، ضمن استفاده از زانوبند برای کاهش فشار از روی زانو، فرد باید به فیزیوتراپی و تقویت عضله چهارسر بپردازد. هرچقدر عضله چهارسر قدرت بیشتری داشته باشد، کشکک تماس و سایش کمتری با برجستگی انتهایی استخوان ران پیدا می‌کند و التهاب و تورم آن کمتر می‌شود.

آسیب‌های شایع زانو در دوران جوانی

بیشترین فعالیت فیزیکی و ورزشی افراد در سنین جوانی انجام می‌شود. به همین دلیل آسیب‌ به رباط‌های صلیبی در این سنین بیشتر دیده می‌شود. ورزش‌هایی مثل فوتبال و بسکتبال و سایر ورزش‌هایی که با پرش‌های خیلی بلند و فرود آمدن روی پا یا لگد زدن همراه هستند، نشستن‌ها و ایستادن‌های مکرر، پایین آمدن‌های سریع از سراشیبی و... افراد را مستعد آسیب‌ رباط‌های صلیبی می‌کنند. این رباط‌ها وظیفه ثبات مفصل در جلو و عقب رفتن و چرخش ساق را برعهده دارند. برای محافظت از آنها باید عضلات چهارسر در جلوی ران و عضلات پشت ران را تقویت کرد. البته طول این عضلات نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر عضله چهارسر کوتاه باشد و انعطاف‌پذیری کافی نداشته باشد، کشکک زانو را با خود به سمت بالا می‌کشد و مفصل زانو را در معرض خطر آسیب غضروف زیر کشکک و حتی دررفتگی کشکک در ورزش‌های سنگین قرار می‌دهد.

بیشتر بخوانید: پارگی رباط صلیبی قدامی زانو

همچنین اگر عضله پشت ران کوتاه باشد، سایش بین استخوان کشکک و سر استخوان ران بیشتر می‌شود. کوتاهی عضله پشت ران از صاف شدن کامل مفصل زانو جلوگیری می‌کند و احتمال آسیب به آن را افزایش می‌دهد. بنابراین کوتاهی این عضلات را باید به‌تدریج با تمرینات کششی و انعطاف‌پذیری برطرف کرد. کشش عضله پشت ران از اصول درمان فیزیوتراپی آسیب‌های زانو است.

در سنین جوانی، فعالیت‌هایی مثل کوهنوردی و دویدن نیز بیشتر انجام می‌شود. در این فعالیت‌ها اگر عضله خارجی ران کوتاه باشد، استخوان کشکک را با خود به سمت بیرون می‌کشد و باعث درد فرسایشی در ناحیه خارجی زانو و قسمت بیرونی کشکک می‌شود. برای پیشگیری از این آسیب که به آن «زانوی دوندگان» می‌گویند می‌توان از تمرینات درمانی خاصی سود جست. برای مثال قرار دادن پا در حالت ضربدری هنگام ایستادن و خم شدن به جلو یا خوابیدن روی لبه تخت و آویزان کردن اندام تحتانی از پشت باعث کشش عضله خارجی ران و بهبود این آسیب می‌شود.

بیشتر بخوانید: 8 آسیب شایع در ورزش - چگونه از آسیب های ورزشی پیشگیری کنیم؟

یکی دیگر از آسیب‌های شایع زانو در سنین جوانی، آسیب به مینیسک‌هاست. این آسیب بیشتر در افرادی رخ می‌دهد که به فعالیت‌های سنگین و ورزش‌های پرشی مثل فوتبال و بسکتبال می‌پردازند. فرود آمدن از پرش‌های خیلی بلند و وارد شدن ناگهانی وزن تنه به مفصل زانو، آن را در معرض خطر آسیب و پارگی مینیسک‌های داخلی و خارجی قرار می‌دهد. پارگی‌های کوچک مینیسک را می‌توان با فیزیوتراپی، تمرینات درمانی، تقویت عضلات و مدالیته‌های ضددرد و التهاب، بهبود بخشید اما اگر پارگی شدید باشد، تکه‌هایی از مینیسک جدا می‌شود و به صورت آزاد داخل مفصل باقی می‌ماند. این تکه‌ها را باید با کمک جراحی بسته (آرتروسکوپی) از مفصل زانو خارج کرد. بعد از جراحی نیز درمان با فیزیوتراپی و بازتوانی زانو ادامه می‌یابد. از علائم پارگی و باقی ماندن تکه‌های مینیسک در زانو می‌توان به قفل شدن زانو اشاره کرد. در این وضعیت زانوی فرد حین فعالیت (بالا رفتن از پله) ‌ناگهان گیر می‌کند و دیگر نمی‌تواند آن را صاف یا خم کند. البته زانو در بعضی موارد به علت پارگی رباط‌های صلیبی نیز قفل می‌شو‌د.

بیشتر بخوانید: علل قفل شدن زانو و روشهای درمان آن

یکی دیگر از نشانه‌های پارگی مینیسک، خالی کردن زانو است. در این وضعیت، فرد حین قدم برداشتن یا بالا رفتن از پله و انداختن وزن روی زانو، در تحمل وزن احساس ناتوانی می‌کند و زانویش ناگهان خم می‌شود. خالی کردن زانو معمولا در پارگی رباط‌های صلیبی، ضعف و آسیب عضله چهارسر و صدمه به تاندون زیر استخوان کشکک هم رخ می‌دهد. افرادی که دچار زانوی ضربدری یا پرانتزی هستند نیز به دلیل قرار گرفن عضله چهارسر در راستای نامناسب، ممکن است هنگام فعالیت ورزشی سنگین یا بالا و پایین رفتن از پله و سربالایی و سرپایینی دچار خالی کردن زانو و آسیب در مینیسک‌ها شوند.

بیشتر بخوانید: پارگی منیسک زانو

تورم و التهاب بالشتک یا بورس موجود در ناحیه اتصال عضله چهارسر به زیر استخوان کشکک، یکی دیگر از آسیب‌های رایج سنین جوانی است. اگر عضله چهارسر قدرت و کارایی لازم را نداشته باشد، اعمال فشار زیاد بر آن حین فعالیت‌های ورزشی ممکن است منجر به التهاب بورس در بالا یا پایین کشکک و متورم و دردناک شدن این دو ناحیه شود. در این موارد، تقویت عضله چهارسر و کشش ملایم آن می‌تواند کمک‌کننده باشد. فیزیوتراپیست‌ها با استفاده از تکنیک‌های تیپینگ یا چسباندن نوارهای کشی چسب‌دار روی تاندون و عضلات درگیر، نیروی وارد بر آنها را کاهش می‌دهند و به این ترتیب عملکرد بیمار را بهبود می‌بخشند. ورزشکاران علاوه بر تقویت عضلات باید به انعطاف‌پذیری، تعادل و هماهنگی عضلات در مفصل هم توجه داشته باشند.

آسیب‌های شایع زانو در دوران میانسالی و سالمندی

آرتروز، شایع‌ترین علت درد مفصل زانو در میانسالی و سالمندی است. آرتروز زانو معمولا در افرادی ایجاد می‌شود که به دلایل مختلف به طور مکرر مجبور به استفاده از پله یا بالا و پایین رفتن از شیب‌های تند و نشستن و ایستادن‌های مداوم بوده‌اند. غضروف زیر کشکک و غضروف بین استخوان‌های ساق و ران در این افراد به‌تدریج ساییده می‌شود و تحلیل می‌رود. گاهی آرتروز و تخریب مفاصل زانو به قدری شدید است که فرد به جراحی تعویض مفصل نیاز پیدا می‌کند اما اگر سطوح مفصلی هنوز قابل‌استفاده باشند می‌توان با تقویت عضلات، فیزیوتراپی و تمرین‌های مختلف، فشار را از روی مفصل برداشت و کارایی آن را افزایش داد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره تعویض مفصل زانو

امروزه به دلیل رواج زندگی شهرنشینی و کاهش فعالیت‌های بدنی، آرتروز به درد مشترک افراد جامعه تبدیل شده است. کم‌تحرکی باعث ضعف عضلات می‌شود. ضعف عضلات نیز کنترل روی مفاصل را کاهش می‌دهد. افرادی که به طور منظم ورزش می‌کنند یا به صورت روزانه تمرینات ساده فیزیوتراپی را انجام می‌دهند، کمتر در میانسالی و سالمندی دچار آسیب‌های غضروف مفصلی و آرتروز زانو می‌شوند. وراثت هم از دیگر عوامل مهم بروز آرتروز است. گاهی هنگام کوهنوردی افرادی را در 80 سالگی می‌بینیم که بدون مشکل از کوه بالا می‌روند و در مقابل کسانی را می‌بینیم که در 50 سالگی هنگام راه رفتن از پله زانودرد دارند. وقتی متوجه می‌شویم که افراد دیگری هم در خانواده این مشکل را در سنین میانسالی تجربه کرده‌اند، به نقش مهم وراثت در تحلیل زودهنگام غضروف مفصلی و ابتلا به آرتروز پی می‌بریم.

بیماری‌های روماتیسمی از دیگر عوامل شایع دردهای زانو در دوران میانسالی و سالمندی هستند. در این بیماری‌ها، غضروف مفصلی به‌تدریج تحلیل می‌رود و باعث فرسایش بیش از حد مفصل و درنهایت تخریب مفصل می‌شود. گاهی این تخریب به قدری زیاد است که فرد به جراحی تعویض مفصل زانو نیاز پیدا می‌کند اما در موارد خفیف‌تر، تخریب مفصلی فقط باعث محدودیت حرکتی، تورم و درد در مفاصل و کاهش کیفیت زندگی می‌شود. در خط اول درمان این افراد، متخصصان روماتولوژی قرار دارند اما بعد از مراجعه به این متخصصان و مصرف داروهای ضدالتهاب، بیمار می‌تواند به صورت موضعی از درمان‌های فیزیوتراپی، تکنیک‌های دستی و تمرینات سبک برای افزایش دامنه حرکتی مفاصل استفاده کند. این بیماران نباید به فعالیت‌های فیزیکی و ورزشی شدید بپردازند. آنها باید به جای پله از آسانسور استفاده کنند و در سربالایی یا سرپایینی راه نروند. همچنین نباید نشستن و ایستادن‌های طولانی‌مدت داشته باشند و از توالت ایرانی استفاده کنند. علاوه بر اینها باید از نشستن روی زمین، نشستن در حالت دوزانو یا چهار زانو و راه رفتن روی سطوح ناهموار خودداری کنند.

یکی دیگر از عوامل شایع دردهای ناحیه زانو در دوران میانسالی و سالمندی، تورم و التهاب بورس پشت زانو است. این حالت تحت عنوان «کیست بیکر» شناخته می‌شود و معمولا در افرادی رخ می‌دهد که برای طولانی‌مدت سرپا می‌ایستند و وزن را روی مفصل زانو می‌اندازند. کیست پشت زانو معمولا افراد را دچار نگرانی درمورد توده‌های سرطانی می‌کند، در حالی که بعد از معاینه مشخص می‌شود این برجستگی به دلیل تورم بورس یا بالشتک‌های پر از مایع زیر تاندون‌های عضله پشت ران ایجاد شده است. این بیماران باید از صاف کردن بیش از حد زانو خودداری کنند زیرا این کار به کیست بیکر فشار می‌آورد و باعث افزایش تورم آن می‌شود. در مقابل، انقباض‌های پشت سر هم عضله چهارسر و کشش عضله پشت ران به بهبود این کیست کمک می‌کند. ماساژ با یخ برای 3 دقیقه، هر 4 ساعت یکبار نیز باعث کاهش التهاب کیست بیکر و سایر بورس‌های زانو می‌شود. بی‌ثباتی در مفاصل زانو از دیگر علل شایع دردهای زانو در میانسالی و سالمندی است.

بیشتر بخوانید: ورزش زانو درد با تصویر

بیشتر بخوانید: ورزش هایی جهت تسکین درد زانو

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، توصیه می‌شود برای پیشگیری از آسیب‌های زانو از نشستن‌ها و ایستادن‌های طولانی‌مدت خودداری کنید زیرا در این وضعیت، عضله چهارسر خسته می‌شود و دیگر نمی‌تواند به‌خوبی از مفصل زانو محافظت کند. درنتیجه تمام فشار وزن به مفصل زانو منتقل می‌شود و به آن آسیب می‌رساند. دوچرخه‌سواری طولانی‌مدت با دنده سنگین نیز می‌تواند باعث فرسایش غضروف زیر کشکک زانو شود. بالا و پایین رفتن از پله در حد کم می‌تواند ورزش و تحرک مناسبی برای سلامت قلب و ریه باشد اما اگر این کار دائم در طبقات زیاد تکرار شود، خود باعث ساییدگی و آسیب به غضروف مفصلی زانو می‌شود. استفاده طولانی‌مدت از توالت ایرانی و راه رفتن طولانی روی سطوح سنگلاخی و ناهموار از دیگر عوامل آسیب‌رسان به زانو هستند و باید از آنها اجتناب کرد./

بیشتر بخوانید: مراقبت از مفاصل در 15 گام