تشنج کاذب چیست و چه تفاوتی با تشنج واقعی دارد؟

صرع کاذب، یا همان تشنج کاذب یا شبه‌تشنج اصطلاحی است که در آن فرد از نظر ظاهری علائم بیماری تشنج دارد، در حالی که در مغز هیچ نشانی از امواج مشخص‌شده بیماری تشنج نیست.

تشنج کاذب که به نام های صرع کاذب و شبه تشنج هم شناخته می شود طی سالهای اخیر مورد توجه اکثر متخصصین اعصاب و روان قرارگرفته است. محققین، این بیماری را به عنوان یکی از مهمترین بیماری هایی که در تشخیص افتراقی تشنج واقعی مطرح است معرفی کرده اند بطوری که ممکن است بیمار مبتلا به تشنج کاذب، سالها تحت درمان دارویی ضد تشنج قرار گیرد.

به گزارش «بهپو»، بیماری که علائمی شبیه تشنج دارد اما مشکلات عصبی مشهودی ندارد، جزو این گروه است. نباید تصور کنیم این افراد به طور خودخواسته قصد فریب ما را دارند و باید این افراد را نیز مهربانانه به‌عنوان بیمار بپذیریم و به درمان دردشان کمک کنیم.

صرع کاذب چیست؟

در بیماری تشنج گروهی از نورون‌ها یا سلول‌های عصبی در قسمتی از مغز دچار اختلال یا به طور دقیق‌تر دچار تخلیه‌ یا دیس‌ شارژهای الکتریکی ناگهانی می‌شوند و مشکلاتی ایجاد می‌کنند. این تخلیه ممکن است در همان ناحیه از مغز بماند یا در قسمت‌های مختلف مغز پخش شود. قسمت‌های گوناگون مغز وظایف مختلفی برعهده دارند و با توجه به تظاهرات تشنج‌ها در قسمت‌های مختلف علائمی در بدن ایجاد می‌شوند، مثلا در تشنج واقعی اگر اختلال در قسمت حرکتی مغز ایجاد شود، مشکلات حرکتی نیز به بیماری اضافه می‌شود و ممکن است همراه با نشانه‌های لرزش صدا و خروج کف از دهان و انحراف چشم‌ها و قفل شدن فک باشد اما در تشنج ظاهری علائم همسو با مشکل ایجاد شده در مغز نیست و فقط علائم ظاهری بدون اختلال مغزی ایجاد می‌شود. زمانی که تشنج‌های واقعی تکرار‌شونده رخ بدهند، فرد دچار صرع شده است.

تشخیص نادرست بیماری چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟

مصرف داروهای تشنج عوارض دارد و ممکن است بیمار بی‌دلیل ماه‌های زیادی از آنها استفاده کند. به همین دلیل باید بتوان به درستی و در زمان مناسب تشخیص داد کدام بیمار تشنج واقعی یا کاذب دارد. از نظر علائم بالینی هیچ نشانه‌ قطعی‌ای وجود ندارد تا بتوان ادعا کرد فرد دچار تشنج واقعی است یا کاذب.

تشخیص قطعی چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص قطعی بیماری صرع کاذب از طریق ویدئو، ای‌ای‌جی مانیتورینگ است. ای‌ای‌جی همان نوار مغزی است اما در شیوه ویدئو ای‌ای‌جی مانیتورینگ بیمار را در اتاقی قرار می‌دهند و الکترودهای نوار مغزی را به او وصل می‌کنند. همزمان از مقابل یک دوربین فیلمبرداری هم بیمار را رصد و حرکات‌اش را ثبت می‌کند. بیمار ساعاتی را برحسب نیاز در اتاق باقی می‌ماند تا حمله به او دست بدهد و توسط دستگاه‌های ویدئو و نوار مغز او ثبت شود. به تبع اگر فرد دست و پا بزند اما در نوار مغز او خبری از علائم نباشد، به راحتی و با قطعیت می‌گوییم دچار صرع کاذب است.

البته نکته مهمی وجود دارد که نمی‌توانیم به طور قطعی بگوییم هر فردی که دچار تشنج کاذب است، به طور حتم مبتلا به تشنج واقعی نمی‌شود. در گذشته کارشناسان معتقد بودند حدود 40 یا 50 درصد افرادی که تشنج کاذب دارند دچار حملات تشنجی واقعی هم می‌شوند اما مقالاتی که به تازگی به چاپ رسیده این میزان را کمتر و حدود 15 درصد می‌داند؛ یعنی 15 درصد افرادی که به تشنج کاذب مبتلا می‌شوند، دچار حملات تشنج واقعی نیز می‌شوند. پس هنگام تشخیص پزشک باید به دقت درباره بیمار و علائمی که به آن مبتلاست، جستجو کند. بیمارانی که دچار هر دو تشنج کاذب و واقعی هستند، علائم متفاوتی در زمان بروز تشنج‌ها دارند. یافتن پاسخ این سوال که بیمار همیشه با یک شرایط و علائم دچار تشنج می‌شود یا نه، به تشخیص درست کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید: نوار مغزی به چه کار می‌آید؟

صرع کاذب بیشتر در کدام افراد دیده می‌شود؟

صرع کاذب به میزان بیشتری در خانم‌ها دیده می‌شود و در واقع 70 درصد این بیماران را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. گاهی اطرافیان باور دارند که فرد بیمار این حرکات را به طور عمدی و اختیاری انجام می‌دهد که این نگاه ممکن است باعث آزار بیماران مبتلا به شبه‌صرع شود. این باور کاملا اشتباه است. واقعیت این است که این افراد به طور خودآگاه این کارها را انجام نمی‌دهند و ادا درنمی‌آورند پس نباید از سوی اطرافیان قضاوت شوند. در بیشتر موارد فرد نمی‌داند دچار صرع کاذب است. البته درصد بسیار کمی از افراد به طور ارادی برای به دست آوردن اهدافی خود را به بیماری می‌زنند و تقلید می‌کنند، مثلا سربازی برای مرخصی گرفتن یا فردی برای جلب توجه نقش بازی می‌کند که تعداد این افراد بسیار کم‌ است.

چرا بدون اینکه فرد دنبال دریافت نتیجه‌ای باشد، ناخودآگاه دچار این بیماری می‌شود؟

بیشتر پای مشکلات روانی در میان است. خانم‌ها اغلب احساسی و شاید آسیب‌پذیرتر از آقایایان هستند و شاید به همین دلیل باشد که بیماری بیشتر در خانم‌ها بروز می‌کند. افرادی که تحت تاثیر انواع مشکلات اجتماعی، خانوادگی و آزارهای جنسی قرار می‌گیرند یا کسانی که همه امیال و خواسته‌های درونی خودشان را مدتی سرکوب می‌کنند، با دردهای انباشته‌شده درونی روبرو هستند که یکی از راه‌هایی که این علائم، غیرارادی خودشان را نشان دهند، همین تشنج‌های کاذب است. گاهی نیز آسیب‌هایی از جنس تصادف، ضربه و دعواهای شدید می‌توانند زمینه‌ساز بروز این بیماری باشند.

صرع کاذب بیشتر در چه سنی بروز می کند؟

بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد. البته به طور حتم این بیماری در کودکان 2 یا 3 ساله اتفاق نمی‌افتد اما سن بروز آن هم تنها در بزرگسالان نیست و ممکن است حتی در بچه‌های 6 یا 7 ساله هم رخ دهد، مثلا بچه‌هایی که مشکلاتی در خانواده مانند دعوا با برادر و خواهر یا ارتباط نادرست با والدین دارند. حتی ممکن است کودکانی که در مدرسه دچار آزارهایی هستند و دلشان نمی‌خواهد به مدرسه بروند گرفتار این بیماری شوند اما شبه‌صرع بیشتر در دوران نوجوانی و میانسالی دیده می‌شود.

علائم بالینی مخصوص شبه‌تشنج چیست؟

نشانه‌هایی برای تشخیص بالینی شبه‌تشنج وجود دارد؛ برخی علائم هم بین هر دو بیماری مشترک‌اند و گروهی دیگر نیز در بیمار دچار‌ تشنج واقعی اتفاق می‌افتد اما درنهایت پزشک باید با معاینه دقیق هر بیمار نظر قطعی درباره بیماری بدهد.

افراد دچار تشنج را می توان به 3 گروه‌ عمده تقسیم کرد؛

گروه اول، دچار حرکات لرزشی می‌شوند و بدنشان تندتند می‌لرزد، درست مانند افرادی که دچار تشنج واقعی‌اند.

گروه دوم، بدنشان کاملا بی‌حرکت و شل اما چشمانشان بسته است و اگر آنها را صدا کنید به هیچ عنوان چشمانشان را باز نمی‌کنند و جوابی هم نمی‌دهند.

گروه سوم، بدنشان کاملا سفت است، بدون اینکه با حرکت یا لرزشی همراه باشد.

علائم شبه‌تشنج

● حملات در مکان‌هایی که افراد دیگری حضور دارند، رخ می‌دهد.

● بروز علائم شدت و ضعف دارد، مثلا یکی از علائم بروز می‌کند. بعد از شدت علامت کاسته می‌شود و دوباره شدت می‌گیرد.

● فرد حین حملات چشمان‌اش را می‌بندد و اگر هم بخواهیم چشمانشان را باز کنیم، با مقاومت روبرو می‌شویم.

● حرکت سر به طرفین، به این معنا که سر را تندتند به طرفین حرکت می‌دهند.

● ناحیه کمر یا ناحیه نشیمنگاه را محکم بالا می‌آورند و به زمین، تخت یا هرجایی که دراز کشیده‌اند، می‌کوبند.

● در گذشته پزشکان بر این باور بودند گاز گرفتن زبان نشانی از تشنج واقعی است و ادعا می‌کردند به دلیل دردناک بودن این حادثه کسی نمی‌تواند به طور عمد زبان‌اش را گاز بگیرد اما در منابع و کتاب‌های امروزی بر این نکته تاکید شده افرادی که شبه‌تشنج دارند نیز می‌توانند زبانشان را گاز بگیرند.

● تفاوت در نوع گاز گرفتن زبان وجود دارد؛ افرادی که تشنج واقعی دارند، معمولا طرفین و کناره‌های زبان و افرادی که شبه‌تشنج دارند، معمولا نوک زبان را گاز می‌گیرند.

● در شبه‌تشنج فرد بیهوش نیست. بیماران دچار شبه‌تشنج مدعی هستند می‌توانند حرف‌های اطرافیان را بشنوند اما قادر به پاسخگویی نیستند.

● افرادی که شبه‌تشنج دارند، قادرند در شرایطی به خواست خود دچار حملات شوند و یکی از راه‌هایی که پزشک می‌تواند برای شناخت بیماری از آن استفاده کند، این است که از بیمار می‌خواهد برای تشخیص بهتر یا انجام تست پزشکی تشنج کند و بیمار هم این کار را انجام می‌دهد، مثلا پزشک از بیمار می‌خواهد نفس‌های عمیق پیاپی بکشد و در همین حین بیمار در ذهن دارد که باید تشنج کند و دچار حمله می‌شود.

علائم مشترک تشنج و شبه تشنج

● کبودی صورت و خروج کف از دهان می‌تواند در هر دو مورد شبه‌تشنج و تشنج واقعی رخ دهد.

● قفل شدن دهان نیز ممکن است در هر دو نوع بیماری رخ دهد.

علائم تشنج واقعی

● تشنج واقعی به طور خودخواسته اتفاق نمی‌افتد و اگر پزشک از بیمار بخواهد که برای بررسی بهتر تشنج کند، او قادر به این کار نیست.

● نشانه‌هایی مانند بی‌اختیاری ادرار بیشتر در تشنج واقعی دیده می‌شود.

● بعد از تشنج واقعی فرد دچار خواب‌آلودگی می‌شود.

درمان صرع کاذب

ابتدا بهتر است دوباره تاکید کنیم نباید با توجه به علائم نتیجه‌گیری کنید که بیمار به طور عمد این کارها را انجام می‌دهد. گاهی در برخی مراکز درمانی برای حل مشکل بیماران از دارونماها استفاده می‌کنند که این کار شیوه درستی نیست و این افراد از نظر روانی بیشتر سرکوب می‌شوند. مشکل بیماران باید به طور ریشه‌ای حل و آسیب‌شناسی شود تا بتوانند پس از پیدا شدن مشکل از داروهای مناسب استفاده کنند. اگر فردی فقط شبه‌تشنج دارد و هیچ‌گاه دچار تشنج‌های واقعی نمی‌شود، به طور حتم نباید از داروهای ضدتشنج استفاده کند و این داروها درمان او نیست. اگر بیماری بعد از مراجعه به پزشک و استفاده از داروهای ضدتشنج بهبود نیافت، یکی از علل ممکن است ابتلای او به شبه‌تشنج باشد. هرچقدر برای این افراد داروهای ضدتشنج تجویز شود اثری ندارد چون مشکل مغزی وجود ندارد که بخواهد درمان شود. پس این بیماران باید به روان‌پزشک یا روان‌شناس ارجاع داده شوند و با پیگیری درمان‌های روان‌شناسی و در صورت نیاز داروهای مرتب با مشکل روانی، اوضاع را بهبود ببخشند.

بیشتر بخوانید: از بیماری صرع نترسید - کمکهای اولیه به بیمار

انجام نوار مغز برای همه افراد با علائم تشنج ضروری است؟

تشخیص تشنج در مرحله اول بالینی است اما نوار مغزی به قطعی شدن تشخیص کمک می‌کند. توصیه می‌شود هر فردی که دچار تشنج است نوار مغزی بگیرد و همان‌طور که گفتیم در افرادی که دچار شبه‌تشنج هستند، این نوار مغز سالم است.

آیا بهتر این است به بیمار بگوییم تشنج‌هایش واقعی نیست؟

نباید به بیمار بگوییم؛ «تو مشکلی نداری» با این حرف اعتماد بیمار به پزشک از بین می‌رود. بیمار مشکل و نشانه‌هایی از بیماری در خود می‌بیند و به دنبال این پاسخ است که «چرا این حالات برای من پیش می‌آید؟» بنابراین بهترین کار این است که با بیمار به گونه‌ای رفتار کنیم تا بتواند مسائل روانی‌اش را بیان کند. او بیش از همه نیاز دارد که پزشک به حرف‌هایش گوش بدهد تا بتواند مشکلاتی که نمی‌تواند به درستی با کسی در میان بگذارد را بیان کند. پس بهتر است ابتدا با پذیرش بیماری و مشکل بیمار به او بگوییم؛ «شما نشانه‌هایی از بیماری داری اما مشکل‌ات جسمی نیست و مسائل روانی است که به این شکل خودش را نشان می‌دهد.»

آیا توجه بیش از اندازه به بیماران مبتلا به شبه‌تشنج ممکن است باعث پیشرفت یا تشدید بیماری شود؟

تا حدودی بله، وقتی فردی دچار تشنج می‌شود، با توجه زیادی از طرف اطرافیان روبرو می‌شود و سیل عظیمی از توجهات برای حمایت از او جاری خواهد شد. اطرافیان معمولا دستپاچه می‌شوند که شیئی لای دندان بیمار بگذارند یا به او کمک کنند.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، اگر تشخیص قطعی برای شبه‌تشنج داده شد، ما این توصیه را بدون حضور بیماران به همراهان می‌کنیم که زمانی که بیمار دچار حملات می‌شود نیازی نیست درست همان موقع به میزان خیلی زیادی به او توجه کنید زیرا توجه زیاد می‌تواند عامل تقویت‌کننده برای بیمار باشد. بهتر است همراهان همه توجه خود را برای زمان هوشیاری بیمار نگه دارند و در زمانی که حالت عادی دارد به او اهمیت بدهند تا بتواند مشکلات فروبلعیده روانی خود را تخلیه کند./