کما چیست و چه عوارضی از خود به جا می گذارد؟

کما در علم پزشکی وضعیتی اورژانسی است که به دلیلی فرد هوشیاری خود را به مدت طولانی از دست می‌دهد. جای امید است که خیلی از بیماران می‌توانند هوشیاری خود را به‌دست آورند و به زندگی برگردند اما برای بازگرداندن آنها به زندگی، به درمان و مراقبت‌هایی حین کما نیاز است.

کما یا اغما به زبان ساده مانند یک خواب طولانی است، با این تفاوت که با تکان دادن یا صدا زدن، فرد از خواب بیدار نمی‌شود. کما در علم پزشکی وضعیتی اورژانسی است که به دلیلی فرد هوشیاری خود را به مدت طولانی از دست می‌دهد.

به گزارش «بهپو»، جای امید است که خیلی از بیماران می‌توانند هوشیاری خود را به‌دست آورند و به زندگی برگردند اما برای بازگرداندن آنها به زندگی، به درمان و مراقبت‌هایی حین کما نیاز است.

فردی که به کما می رود چه علایمی دارد؟

فردی که به کما رفته است چشمانش بسته است. واکنش های مربوط به ساقه مغز مثل واکنش مردمک چشم به نور وجود ندارد. اندام های فرد به کما رفته واکنشی ندارند به جز حرکات غیرارادی. بیمار به محرک های دردناک واکنشی نشان نمی دهد و فقط حرکات غیر ارادی مشاهده می شود. تنفس فرد نامنظم است.

بیشتر بخوانید: نوار مغزی به چه کار می‌آید؟

علت کما چیست؟

در قسمت بالای ساقه مغز ساختاری وجود دارد که مسئول هوشیار نگه داشتن انسان است. قشر مغز نیز بخشی از این وظیفه را برعهده دارد. اگر قشر مغز آسیب ببیند هوشیاری بیمار از بین می‌رود. به طور کلی، اگر صدمه‌ای به مغز برسد که نتواند نیاز مغز به انرژی را تامین کند، ارتباط مغز با ساقه مغز قطع و فرد وارد مرحله کاهش هوشیاری می‌شود تا بتواند با همان مقدار خون کاهش‌یافته نیاز مغز را برطرف کند.

دلایل زیادی وجود دارد که می توانند فرد را به کما ببرند:

1- ضربه مغزی: آسیب مغزی تروماتیک یکی از علل شایع کما است. در ضربه‌های مغزی اگر تکان‌های مغز به رابط‌هایی که سلول‌های عصبی را به هم وصل می‌کنند، آسیب بزند، کاهش هوشیاری رخ می‌دهد.

2- سکته مغزی: انسداد سرخرگ های خون رسان به مغز یا پاره شدن مویرگ های مغزی باعث قطع شدن جریان خون مغز یا کاهش آن می شوند و در نهایت سکته مغزی رخ می دهد.

3- تومور: تومورهایی که در مغز یا ساقه مغز رشد می کنند یکی از دلایل به کما رفتن فرد هستند.

4- دیابت: در مبتلایان به دیابت اگر هایپرگلیسمی –قند خون خیلی زیاد- یا هیپوگلیسمی –قند خون خیلی پایین- اتفاق بیفتد فرد به کما می رود که به آن کمای دیابتی می گویند.

5- کمبود اکسیژن: افرادی که از غرق شدن نجات پیدا کرده اند یا افرادی که پس از حمله قلبی احیا شده اند ممکن است به دلیل کمبود اکسیژن در مغز به کما بروند.

6- عفونت ها: عفونت هایی مثل انسفالیت و مننژیت باعث تورم مغز، نخاع یا بافت های اطراف مغز می شوند. در مواردی که این عفونت ها شدید هستند می توانند منجر به آسیب مغزی یا کما شوند.

7- سیژر: اگر فرد مدام دچار حمله های سیژر باشد امکان اینکه به کما برود وجود دارد. هنگام سیژر –حمله- در مغز فعالیت غیرعادی و شدیدی وجود دارد و باعث تغییر در رفتار و هوشیاری فرد یا حرکات غیرعادی می شود. این فعالیت معمولا تنها چند ثانیه تا دقیقه طول می کشد.

8- سموم: اگر فرد در معرض مواد سمی مثل مونوکسید کربن یا مس قرار بگیرد آسیب مغزی و کما دور از انتظار نیست.

9- مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف بیش از حد الکل یا مواد مخدر هم یکی دیگر از علل کما است.

10- اختلالات متابولیک در مراحل پایانی بعضی از بیماری‌های کبدی، کلیوی و سرطان‌ها باعث می‌شود بیمار هوشیاری خود را از دست بدهد و وارد کما شود.

11- بالا رفتن فشار داخل مغز نیز روی تشکیلات هوشیار نگهدارنده ساقه مغز اثر می‌گذارد و باعث اختلال در عملکرد آن و در نهایت کما می‌شود.

بیشتر بخوانید: کما و اختلال هوشیاری در مبتلایان به دیابت؛ علل و راه های درمان

عوارض کما

مشکل‌های رایج بیماران از این قرار است:

● بیماران دچار سفتی مفاصل می‌شوند: بیمارانی که به کما رفته‌اند معمولا به علت ثابت ماندن و بی‌تحرکی دچار انقباض‌های عضلانی می‌شوند. این بیماران بعد از برگشت نمی‌توانند راه بروند و مفاصل‌شان خیلی سفت می‌شود. برای جلوگیری از این عارضه بیمار باید هنگام کما فیزیوتراپی ‌شود.

● عضلات بیماران تحلیل می‌رود: گاهی به علت استفاده نکردن بیماران از عضلات، عضلات تحلیل می‌روند یا دچار آتروفی می‌شوند. با فیزیوتراپی بیماران می‌توان جلوی آتروفی را گرفت.

● احتمال بروز زخم بستر زیاد می‌شود: مورد بعدی که در بیماران دیده می‌شود زخم بستر است که به علت تماس طولانی‌مدت بدن با یک سطح صاف ایجاد می‌شود. زخم بستر مستعد عفونت است. برای این بیماران بهتر است از تشک‌های مواج استفاده کرد. حتی باید مدام موقعیت بیمار را تغییر داد تا سطح تماسی بدن از تشک فاصله بگیرد و خون در پوست جریان یابد. زخم بستر در بیماران چاق بیشتر دیده می‌شود.

● احتمال عفونت ادراری و تنفسی: تخلیه ادرار در خیلی از بیماران باید از طریق سوند فولی انجام شود. سوند فولی به مدت طولانی می‌تواند عفونت شدید ادراری ایجاد کند. عفونت‌های تنفسی نیز شایع است. بیشتر بیماران به دلیل مشکل‌های تنفسی به دستگاه وصل هستند. بهتر است راه مستقیمی از طریق سوراخی در گلو ایجاد شود تا با عبور لوله مسیری برای ورود اکسیژن به ریه‌ها باز شود. عفونت ریه به این دلیل است که ترشحات یا استفراغ بیمار باعث بسته شدن مجاری تنفسی و ورود آنها به ریه می‌شود. فیزیوتراپی تنفسی و آزمایش ادرار کمک می‌کند تا عفونت خیلی زود شناخته شود و درمان مناسبی برای آن انجام گیرد.

● حجم مغز کاهش می یابد: چون سلول‌های مغزی عملکردی ندارند مغز به تدریج کوچک می‌شود. این وضعیت در کمای طولانی دیده می‌شود که خیلی خطرناک است. کوچکی مغز شانس برگشت بیمار را کمتر می‌کند. اگر هم بیمار برگردد با مشکل‌های عدیده ذهنی روبرو خواهد بود. البته بعضی از داروها می‌توانند کارکرد سلول‌های مغزی را حفظ کنند یا شدت عارضه را به حداقل برسانند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با روش های پیشگیری و درمان زخم بستر

بیشتر بخوانید: خونریزی مغزی چه علایمی دارد؟

تغذیه دهانی توصیه نمی‌شود

تغذیه بیماران باید کنترل شود چون این بیماران قادر به بلعیدن غذا نیستند. غذا باید نیمه‌جامد باشد. برای بیمارانی که به مدت طولانی در کما هستند استفاده از لوله بینی به معده توصیه نمی‌شود. بهتر است مسیری از پوست شکم به معده باز و از آن مسیر به بیمار غذا داده شود.

درمان کما

همان‌طور که گفته شد، کما دلایل متنوعی دارد. گاهی با برطرف کردن علت می‌توان هوشیاری بیمار را بازگرداند. مثلا اگر فشار مغز در اثر خونریزی بالا رفته، با کمک عمل جراحی آن حجم از خونریزی برداشته می‌شود تا فشار از روی مغز کم شود یا اگر عاملی مانند از کار افتادن کلیه و ورود سموم داخل خون، باعث کما شده عامل اولیه با دیالیز برطرف می‌شود.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «مایوکلینیک»، ، بهبودی معمولاً به تدریج اتفاق می افتد. خروج زودتر بیمار از کما باعث کاهش عوارض می‌شود. بعضی از بیماران چند سال در کما می‌مانند و برمی‌گردند ولی چنین بیمارانی بعد از بازگشت به ندرت می‌توانند به فعالیت‌های عادی زندگی قبل از کما برگردند و درجاتی از مشکل‌های حافظه‌ای و عملکرد فیزیکی در آنها باقی می‌ماند. فردی که آسیب شدید مغزی دارد ممکن است معلولیت دائمی داشته باشد یا هرگز به هوش نیاید./