هپاتیت چیست و چگونه منتقل می شود؟

هپاتیت، بیماری التهابی کبد است که در نتیجه عوامل بیماری‌زا مثل ویروس‌ها، قارچ‌ها، باکتری‌ها و حتی داروها ایجاد می‌شود. این بیماری میان مردم بیشتر با انواع ویروسی B و C شناخته می‌شود. هپاتیت‌‌های B و C شایع‌ترین علت بیماری کم‌کاری کبد یا سیروز کبدی هستند. سیروز کبد خود می‌تواند منجر به سرطان کبد شود.

28 ژوئیه مصادف با ششم مردادماه، هرساله به عنوان «روز جهانی هپاتیت» برگزار ‌می‌شود. این نامگذاری بر اساس تاریخ زادروز «باروخ ساموئل بلومبرگ» انجام شده است. بلومبرگ در سال 1967 میلادی ویروس هپاتیت B را شناسایی کرد و 2 سال پس از آن موفق به ساخت اولین واکسن هپاتیت B شد.

به گزارش «بهپو»، هپاتیت یک واژه کلی به معنای التهاب کبد است. این التهاب می‌تواند علل مختلفی داشته باشد؛ مصرف بعضی داروها، سموم، مشروبات الکلی، چرب شدن کبد و بعضی از ویروس‌ها همگی ممکن است منجر به التهاب کبد شود. هپاتیت‌های ویروسی انواع مختلفی دارند که از شایع‌ترین آنها می‌توان به هپاتیت‌های A، B، C، D، E اشاره کرد. در این میان، هپاتیت‌های نوع B و C از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. در حال حاضر حدود 370 میلیون نفر در جهان به ویروس هپاتیت B آلوده هستند و حدود 240 میلیون نفر از آنها دچار بیماری مزمن هپاتیت B شده‌اند. آمار مبتلایان به هپاتیت C نیز به بیش از 170 میلیون نفر در جهان می‌رسد. این آمار در حالی اعلام ‌می‌شود که اغلب مبتلایان به هپاتیت‌‌های ویروسی از بیماری خود بی‌خبر هستند.

علائم هپاتیت چیست؟

عفونت‌های ویروسی هپاتیت اغلب اوقات بدون علامت هستند، مگر اینکه به صورت حاد ظاهر شوند. هپاتیت C در کمتر از 15 تا 20 درصد از موارد به صورت حاد ظاهر می‌شود اما در بیش از 80 درصد از موارد مزمن است. عفونت هپاتیت B نیز در 30 درصد از موارد می‌تواند به صورت حاد ظاهر شود. در هپاتیت‌های حاد فرد ابتدا دچار علائمی مثل تب، تغییر رنگ ادرار به رنگ چای، خستگی و کوفتگی، حالت تهوع و استفراغ می‌شود. این بیماری به دلیل تشابه با علائم آنفلوانزا خیلی اوقات ممکن است با آنفلوانزا اشتباه گرفته شود اما باید توجه داشت آنفلوانزا با حالت تهوع و استفراغ همراه نیست. درمورد هپاتیت مزمن، شایع‌ترین علامت، کوفتگی و خستگی است. گاهی نیز این بیماری قبل از بروز زردی، با دردهای مفصلی، آرتریت، تب، درگیری کلیه و علائم پوستی همراه می‌شود اما در بسیاری از موارد، هپاتیت تا مدت‌های طولانی بی‌علامت باقی می‌ماند و در مراحل پیشرفته خود را با عوارضی مثل سیروز کبد نشان می‌دهد.

بیشتر بخوانید: بیماری های پوستی که به دنبال هپاتیت C می آیند

ایران کمترین شیوع هپاتیت B را در خاورمیانه دارد

آمار ابتلا به هپاتیت ویروسی B در ایران تا قبل از همگانی شدن واکسیناسیون، بیش از 5 درصد بود اما از حدود 26 سال پیش با گنجاندن واکسن هپاتیت B در برنامه واکسیناسیون نوزادان، آمار این بیماری به شدت پایین آمده است. خوشبختانه امروزه در جمعیت زیر 30 سال کشور به مرحله کنترل هپاتیت B رسیده‌ایم زیرا از سال 1372 واکسن هپاتیت B به طور رایگان برای تمام نوزادان تزریق شده است. همچنین طی چند پویش، بسیاری از متولدین سال‌های 72-60 نیز واکسن را دریافت کرده‌اند.

ایران از بین کشورهای اطراف و منطقه خاورمیانه، کمترین آمار ابتلا به هپاتیت B را دارد. آمار ابتلا به هپاتیت C نیز در کشور حدود 1/0 درصد ذکر می‌شود. اگرچه شیوع هپاتیت B در ایران رو به کاهش است، آمار ابتلا به هپاتیت C روز به روز افزایش می‌یابد زیرا هنوز برای این ویروس واکسنی تهیه نشده است. ویروس هپاتیت C به طور مرتب، ساختمان خود را تغییر می‌دهد. بنابراین حتی اگر برای مبارزه با آن آنتی‌بادی تولید شود، این واکسن بعد از مدتی اثر خود را از دست خواهدداد.

واکسن هپاتیت چند سال یک بار تزریق می شود؟

واکسن هپاتیت B در ایران برای همه نوزادان تزریق می‌شود. افراد با سنین بالاتر نیز اگر این واکسن را تزریق نکرده باشند، می‌توانند آن را تزریق کنند. واکسن هپاتیت در مراکز بهداشت برای افرادی که واقعا نیازمند واکسن هستند به رایگان تزریق می‌شود. همچنین می‌توان آن را در انستیتو پاستور یا مطب پزشکان تزریق کرد. واکسن هپاتیت B در 3 نوبت تزریق می‌شود؛ نوبت اول، نوبت دوم بعد از 1 ماه و نوبت سوم بعد از 6 ماه. با این روش فرد تا بیش از 96 درصد از واکسن جواب خواهد گرفت.

هپاتیت B؛ شایع‌ترین علت بیماری‌های مزمن کبدی

هپاتیت B، شایع‌ترین علت بیماری‌های مزمن کبدی در ایران (در بیش از 75 درصد از موارد) است. از آنجایی که هپاتیت در اغلب موارد تا مراحل پیشرفته بدون علامت باقی می‌ماند، بیشتر افراد مبتلا به هپاتیت مزمن زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که دچار سیروز کبدی شده و علائمی مثل آب آوردن شکم، ورم پا، زردی چشم، خستگی و کوفتگی، اختلال خواب و... پیدا کرده‌اند. در سیروز کبدی، کبد فعالیت طبیعی خود را از دست می‌دهد و در معرض خطر سرطان کبد قرار می‌گیرد. در این شرایط خیلی از بیماران باید در فهرست پیوند کبد قرار بگیرند. این موضوع بیانگر اهمیت پیشگیری از هپاتیت و انجام غربالگری‌های لازم است.

افراد پرخطر از لحاظ ابتلا به هپاتیت B و C

افراد پرخطر از لحاظ ابتلا به عفونت‌های هپاتیت B و C و همچنین HIV به چند گروه تقسیم‌ می‌شوند:

1- معتادان تزریقی: طبق آمارهای موجود بیش از 30 تا 35 درصد از معتادان تزریقی به این ویروس‌ها آلوده هستند. حتی بعضی از این معتادان به طور همزمان این 3 ویروس را در خون دارند. ارائه سرنگ یکبار مصرف رایگان به این افراد از سوی سازمان‌های بهداشتی و تلاش برای تبدیل اعتیاد تزریقی به اعتیاد خوراکی (متادون) می‌تواند در پیشگیری از این بیماری‌ها نقش مهمی ایفا کند.

2- بیمارانی که به علت نارسایی کلیه تحت همودیالیز قرار می‌گیرند: هرچه مدت همودیالیز طولانی‌تر باشد، خطر ابتلا به عفونت‌هایی مثل هپاتیت C در این افراد بیشتر می‌شود.

3- زنان و کودکان خیابانی: یکی از مهم‌ترین راه‌های انتقال هپاتیت B، تماس جنسی است. افرادی که تماس‌های جنسی متعدد یا شرکای جنسی متعدد دارند و همچنین هم‌جنس‌بازان یا افرادی که روابط جنسی غیرمتعارف دارند، برای ابتلا به هپاتیت بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند. در این موارد، استفاده از کاندوم می‌تواند در جلوگیری از انتقال ویروس کمک‌کننده باشد.

4- افراد با سابقه زندان: در این زمینه معمولا ذکر می‌شود اگر فردی بیشتر از 3 روز در زندان باشد باید حتما از لحاظ ابتلا به هپاتیت بررسی شود.

5- آتشنشان‌ها، پلیس‌ها و رفتگران شهرداری: این افراد به دلیل شغل خود و تماس با مبتلایان به هپاتیت و انتقال بیماری درمعرض خطر بیشتری قرار دارند. برای مثال اگر در زباله‌های شهری، سوزن یا سرنگ آلوده به ویروس هپاتیت وجود داشته باشد، رفتگران با حمل این کیسه‌ها در معرض خطر تماس با سوزن قرار می‌گیرند. اگر این سوزن به دست فرو برود، فرد تا 20 درصد درمعرض خطر انتقال ویروس هپاتیت قرار می‌گیرد. البته این موضوع در گذشته که زباله‌های بیمارستانی درون کیسه به سطل زباله انداخته می‌شدند، بیشتر مطرح بود. افراد عادی نیز ممکن است بدون اطلاع از این خطر، درپوش سرنگ را پس از تزریق روی آن قرار ندهند و به همین شکل دور بیندازند. با این سهل‌انگاری نیز رفتگران در معرض خطر آلودگی قرار می‌گیرند. پس حتما سرنگ را قبل از دور انداختن، با درپوش مخصوص بپوشانید و در جعبه محافظتی قرار دهید.

6- کارمندان کادر بهداشتی و درمانی: اگر کادر درمانی هنگام تزریق یا خون‌گیری و... دقت کافی نداشته باشند و بهداشت را به خوبی رعایت نکنند، با فرو رفتن سوزن به دست خود تا 20 درصد در معرض خطر آلودگی به هپاتیت قرار می‌گیرند.

انتقال هپاتیت از مادر به جنین و اهمیت پیشگیری از آن

در زمان گذشته در ایران، شایع‌ترین راه انتقال هپاتیت B از مادر به نوزاد بود اما خوشبختانه امروزه با اقدامات سازمان‌های بهداشتی، تمام خانم‌های باردار از لحاظ آلودگی به این ویروس تحت بررسی قرار می‌گیرند. خانم‌های آلوده به هپاتیت B ممکن است علامتی نداشته باشند و خود متوجه وجود بیماری نشوند. در این وضعیت اگر فرد قبل از بارداری تحت بررسی قرار نگیرد، ویروس معمولا به نوزاد منتقل می‌شود. این نوزادان در 90 تا 95 درصد از موارد تا پایان عمر درگیر ویروس هپاتیت B باقی می‌مانند. بنابراین آزمایش هپاتیت قبل از بارداری یا طی بارداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اگر این آزمایش مشخص کند مادر به هپاتیت مبتلاست، در صورت فعال بودن ویروس می‌توان از داروهای ضدویروسی طی این دوران استفاده کرد. علاوه بر این اگر مادر به هپاتیت B مبتلا باشد، پزشک باید طی 12 ساعت اول بعد از تولد به نوزاد واکسن هپاتیت B و همچنین ایمنوگلوبولین علیه هپاتیتB « HBIG » تزریق کند. از این طریق می‌توان تا 95 درصد احتمال ابتلای نوزاد را به ویروس کاهش داد. از آنجایی در این روش 5 درصد احتمال عدم پاسخگویی وجود دارد، نوزاد باید در 15 ماهگی مجدد از لحاظ آلودگی به ویروس هپاتیت B بررسی شود. در غیر این صورت ممکن است به این ویروس آلوده باقی بماند و تا سنین بالا متوجه آن نشود.

افرادی که از طریق مادر به هپاتیت B مبتلا شده و در نوزادی واکسن و ایمنوگلوبولین علیه این هپاتیت دریافت نکرده‌اند اغلب تا سنین 40-35 سالگی بدون علامت باقی می‌مانند زیرا بدن در حالت تحمل بار ویروسی قرار می‌گیرد. این افراد اغلب نیازی به مصرف دارو ندارند اما بعد از 35 سالگی ممکن است بر اساس میزان تغییر آنزیم‌های کبد و بار ویروسی در خون به داروهای ضد ویروس نیاز پیدا کنند. داروهای خوراکی هپاتیت B مزمن اغلب باید تا پایان عمر مصرف شوند. در این موراد می‌توان با داروهای تزریقی مثل اینترفرون نیز به از بین رفتن ویروس کمک کرد.

بیشتر بخوانید: هپاتیت در کودکان

انتقال هپاتیت C از مادر به جنین

هپاتیت B و C کاملا قابل‌درمان هستند. هپاتیت C در حدود 30 درصد از مبتلایان، خودبه‌خود درمان می‌شود. با این حال عامل بیماری ممکن است تا آخر عمر در بدن باقی بماند. درنتیجه این افراد باید از اهدای خون خودداری کنند و وسایل نظافت شخصی خود مثل تیغ و مسواک را با دیگران به اشتراک نگذارند. انتقال هپاتیت C از راه رابطه جنسی بسیار کم است. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، اگر آقایی هپاتیت C داشته باشد و همسرش سالم باشد، با وفادار ماندن به همسر و خودداری از روابط جنسی خارج از حریم خانواده می‌تواند حتی بدون کاندوم رابطه جنسی داشته باشد و از بابت انتقال بیماری به همسر خود نگرانی نداشته باشد. افراد مبتلا به هپاتیت C مانعی برای برای بچه‌دار شدن ندارند اما باید قبل از اقدام به بارداری با پزشک خود مشورت کنند و آزمایش هپاتیت بدهند تا میزان بار ویروس در بدن‌ مشخص شود. اگر بار ویروسی صفر یا غیرقابل‌تشخیص باشد، نیاز به مراقبت خاصی وجود ندارد اما اگر ویروس در آزمایش قابل‌تشخیص باشد می‌توان با 3 ماه درمان تا 95 درصد آن را از بین برد و بعد اقدام به بارداری کرد.

بیشتر بخوانید: پاسخ به پرسش های متداول درباره هپاتیت و رابطه جنسی

ازدواج با فرد مبتلا به هپاتیت B به شرط تزریق واکسن

برای ازدواج یک فرد مبتلا به هپاتیت B با یک فرد سالم هیچ مانعی وجود ندارد اما فرد سالم حتما باید واکسن را تزریق کرده باشد و همراه همسر آینده خود تحت مشاوره پزشک قرار بگیرد. این زن‌وشوهر تا قبل از مشخص شدن سطح آنتی‌بادی در فرد سالم باید در تماس‌های جنسی از کاندوم استفاده کنند. اگر سطح آنتی‌بادی‌های همسر به میزان کافی برسد، دیگر هیچ خطری از لحاظ انتقال بیماری بین آنها وجود نخواهد داشت. فرد آلوده به هپاتیت B باید هر 6 ماه به پزشک مراجعه کند و آزمایش و بررسی‌های دوره‌ای را انجام دهد. این افراد در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان کبد قرار دارند اما اگر این سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود به راحتی درمان خواهدشد.

مراقبت‌‌های شیردهی در مادران مبتلا به هپاتیت

مادر مبتلا به هپاتیت B می‌تواند به نوزاد خود شیر بدهد اما اگر زخم در نوک سینه باشد باید شیر دادن را قطع کند زیرا زخم می‌تواند باعث انتقال ویروس به نوزاد شود. اما انتقال هپاتیت C از طریق شیر مادر بسیار ناچیز است. انتقال این نوع هپاتیت از مادر به جنین در دوران بارداری نیز بسیار کم است، مگر اینکه مادر به ویروس HIV هم مبتلا باشد یا بار ویروس هپاتیت C در خونش بالا باشد.

مراقبت‌‌های لازم برای پیشگیری از انتقال هپاتیت B

هپاتیت B معمولا از طریق بوسیدن، دست دادن و تماس با فرد مبتلا، منتقل نمی‌شود. بنابراین اگر یک فرد در خانواده به این بیماری مبتلا باشد لازم نیست بشقاب، قاشق و چنگال جداگانه داشته باشد اما این افراد باید از به اشتراک گذاشتن لوازم بهداشتی خود مثل مسواک، تیغ و... با دیگران خودداری کنند. حتی در آرایشگاه‌ها نیز توصیه می‌شود هر فرد برس و شانه اختصاصی خود را همراه ببرد زیرا اگر فرد قبلی به هپاتیت مبتلا باشد و روی سر خود زخم داشته باشد، ممکن است ویروس را روی شانه انتقال دهد.

ویروس هپاتیت B می‌تواند در محیط بیرون از بدن تا 1 هفته زنده باقی بماند. حال اگر فرد دیگری در این مدت از همان شانه استفاده کند و روی سرش زخمی داشته باشد، ممکن است به ویروس آلوده شود. مبتلایان به هپاتیت باید حتما در زمان مراجعه به پزشک یا دندان‌پزشک نیز کادر درمانی را از ابتلای خود آگاه کنند. یکی دیگر از راه‌های مهم انتقال ویروس هپاتیت، خالکوبی و حجامت غیربهداشتی است. حتی ختنه غیربهداشتی که البته بیشتر در روستاها معمول است، می‌تواند کودک را در خطر ابتلا به هپاتیت قرار دهد.

بیشتر بخوانید: چه کنیم که به هپاتیت مبتلا نشویم

آزمایش‌ها و درمان‌های لازم برای مبتلایان به هپاتیت B و C

افرادی که به طور اتفاقی در آزمایش خود متوجه می‌شوند که به هپاتیت B مبتلا هستند باید حتما به پزشک مراجعه کنند و سونوگرافی انجام دهند. با سونوگرافی می‌توان به نشانه‌های بیماری مزمن کبدی پی برد. علاوه براین، مبتلایان باید از لحاظ مارکر‌های سرولوژیک، آنزیم‌های کبدی و بار ویروس بررسی شوند. اگر بار ویروس صفر و آنزیم‌های کبدی طبیعی باشند، فرد ناقل سالم هپاتیت B محسوب می‌شود. این افراد باید هر 6 ماه یکبار تا آخر عمر، آنزیم‌های کبد را بررسی کنند و آزمایش‌های لازم را طبق تجویز پزشک انجام دهند. با این آزمایش‌ها می‌توان بالا رفتن آنزیم‌های کبدی و فعال شدن ویروس را به‌موقع تشخیص داد و از داروهای ضدویروسی موثر استفاده کرد. این داروها از کم‌کاری و سیروز کبد، سرطان و مرگ در این افراد جلوگیری می‌کنند. بنابراین انجام آزمایش‌های دوره‌ای و پایبندی به درمان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. لازم به ذکر است داروهای درمان هپاتیت، قابل دسترس، تحت پوشش بیمه و ارزانقیمت هستند.

بار ویروس هپاتیت B در بسیاری از افراد با شروع درمان، صفر می‌شود. با این حال بهتر است درمان تا مدتی ادامه پیدا کند و بهبود کامل شود. لازم به ذکر است اگر در خانواده یک نفر به هپاتیت B مبتلا باشد، سایر اعضای خانواده و افرادی که به منزل فرد رفت‌وآمد دارند باید واکسن هپاتیت B را تزریق کنند.

بیشتر بخوانید: تغذیه در بیماران هپاتیت

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، ویروس هپاتیت C را می‌توان در بیش از 50 درصد از موارد با تزریق آمپول‌های پگ اینترفرون و پگافرون از بین برد. همچنین با مصرف داروهای خوراکی جدید می‌توان در عرض 3 ماه تا حدود 95 درصد هپاتیت C را برطرف کرد. البته بعد از درمان توصیه می‌شود فرد سالی 1 بار آزمایش هپاتیت بدهد زیرا گاهی اوقات این بیماری به‌خصوص هپاتیت B مجدد فعال می‌شود زیرا ویروس به مغز سلول‌های کبدی نفوذ می‌کند. درواقع ممکن است پس از درمان هپاتیت B با بروز ضعف در سیستم ایمنی به دلایل مختلف مثل مصرف کورتون‌ یا شیمی‌درمانی، ویروس مجدد زنده و فعال شود. به همین دلیل تمام افرادی که قرار است تحت شیمی‌درمانی قرار بگیرند باید حتما از لحاظ وجود هپاتیت B تحت بررسی قرار بگیرند./