درمان گزش و جای نیش حشرات

بعضی از حشرات بدن انسان را می‌گزند که ممکن است با تظاهر آنی روی پوست همراه باشد یا اینکه بعدا زمینه‌ساز بیماری ‌شود. معمولا کودکان نسبت به گزش حشرات آسیب‌پذیرتر هستند. خارش شدید مهم‌ترین دردسری است که در خواب شبانه و کیفیت زندگی فرد تاثیر می‌گذارد.

گزیدگی حشراتی مانند پشه، زنبور، کک، ساس و... جزو مشکلات رایج به‌خصوص در فصول گرم سال است. معمولا کودکان نسبت به گزش حشرات آسیب‌پذیرتر هستند. خارش شدید مهم‌ترین دردسری است که در خواب شبانه و کیفیت زندگی فرد تاثیر می‌گذارد.

به گزارش «بهپو»، گونه‌های مختلفی از حشرات در طبیعت زندگی می‌کنند که بسیاری از آنها به دلیل افزایش رشد و تکثیر ناشی از گرما و رطوبت در فصول بهار و تابستان بیشتر دیده می‌شوند. بعضی از حشرات بدن انسان را می‌گزند که ممکن است با تظاهر آنی روی پوست همراه باشد یا اینکه بعدا زمینه‌ساز بیماری ‌شود.

موستیکو یا پشه که به آن «پشه خاکی» نیز گفته می‌شود، شایع‌ترین حشره عامل گزش در انسان است. البته کک، کنه، زالو، عقرب، زنبور، عنکبوت و انواع پشه‌های دیگر مانند پشه آنوفل که عامل بیماری مالاریاست نیز از دیگر حشراتی هستند که زمینه‌ساز گزش‌های کم و بیش جدی خواهند بود.

بیشتر بخوانید: اصول پیشگیری و درمان گزیدگی‌های پشه، کنه، کک، زنبور، مار و عقرب

گزش پشه با بروز چه علائمی روی پوست همراه است؟

پشه، حشره‌ای است که نمی‌تواند 2 تا 3 متر بیشتر پرواز کند و به همین دلیل افرادی که شب روی سطح همکف یا طبقه اول ساختمان می‌خوابند بیشتر در معرض گزش آن هستند. پشه در فصول بهار و تابستان و مناطقی مانند شمال ایران که گل‌ها و گیاهان متنوع و انبوه وجود دارد، بیش از مناطق دیگر دیده می‌شود.

زمانی که پشه روی پوست بدون پوشش قرار می‌گیرد، خون بدن میزبان را می‌مکد. هنگام مکش خون، ترشحی از بزاق پشه وارد پوست بدن می‌شود که بدن نسبت به‌ آن مانند هر ماده خارجی یا حساسیت‌زایی واکنش نشان می‌دهد. سپس سلول‌های ایمنی خود را به این قسمت می‌رسانند و باعث ایجاد التهاب و قرمزی می‌شوند. ضایعه گزش پشه، کوچک و در حد 1 تا 2 میلی‌متر اندازه دارد که با خارش شدید همراه است. البته با توجه به وسعت گزش، میزان خارش نیز متفاوت خواهد بود.

همه افراد در معرض گزیدگی حشرات هستند

برخلاف باور عموم، گزیدگی پشه و دیگر حشرات برای همه اتفاق می‌افتد. پشه‌ها همه افراد را نیش می‌زنند، اما به مرور زمان آنتی‌ژن مکرر وارد بدن شده و بدن آماده تولید آنتی‌بادی موثر است. از این‌رو، در آینده با گزش پشه، به سرعت آنتی‌بادی ساخته می‌شود و فرصتی برای رسیدن سلول‌های ایمنی به موضع و بروز التهاب و خارش نیست.

بعضی افراد تصور می‌کنند پشه‌ها فقط افراد غریبه در یک محل را می‌گزند یا طعم خون بعضی افراد عامل جذب پشه است، در حالی که این مساله اصلا درست نیست. سیستم ایمنی بدن هر فردی مانند مسافران یک شهر که قبلا با بزاق پشه تماس نداشته‌اند، دچار واکنش می‌شود و با التهاب و قرمزی همراه است.

بچه‌ها از ماه‌های نخست تولد مکرر دچار گزیدگی پشه می‌شوند و بدن‌شان مکرر آنتی‌بادی می‌سازد اما درنهایت تا سنین مدرسه مقاوم می‌شوند. البته گاهی بدن بعضی بچه‌ها و حتی بزرگسالان واکنش شدیدی نسبت به نیش پشه نشان می‌دهد. این مساله علاوه بر سابقه قبلی گزش توسط پشه به خصوصیات ایمنی و زمینه واکنش به حساسیت بستگی دارد. در واقع بعضی افراد نسبت به محرک‌های خارجی زودتر و شدیدتر واکنش نشان می‌دهند. احتمال گزش در مورد دیگر حشرات نیز مانند پشه برای همه انسان‌ها یکسان است.

گزش پشه با چه خصوصیات بالینی همراه است؟

گزش پشه و ورود آنتی‌ژن به بدن با توجه به خصوصیات فردی، تظاهرات بالینی متفاوتی دارد. گزیدگی پشه در بیشتر افراد اگر در معرض گزیدگی مکرر نباشند، پس از 3 تا 5 روز کاملا بهبود می‌یابد اما در بعضی افراد ممکن است 2 تا 3 هفته حتی یک ماه باقی بماند. البته در موارد نادری نیز علاوه بر ضایعات پوست، التهاب در نایژه‌ها (برونش) ایجاد می‌شود و فرد احساس تنگی نفس دارد. گاهی اگر مقدار زیادی از بزاق پشه وارد بدن شود و فرد نیز خیلی حساس باشد، واکنش بسیار شدید خواهد شد و موجب بروز مشکلاتی مثل افت فشارخون و شوک آنافیلاکتیک می‌شود که درمان اورژانس را می‌طلبد.

چه مراقبت‌هایی برای پیشگیری از گزش پشه‌ها مفید است؟

بهترین مراقبت برای کاهش گزیدگی پشه این است که هنگام خواب بدن با پارچه نازک و نخی پوشانده شود. در محیط‌هایی که پشه زیاد است می‌توان از پشه‌بند استفاده کرد. البته پشه‌بند طبی برتری دارد زیرا گاهی پشه از منافذ بین توری نیز عبور می‌کند. پشه‌بند طبی انواع معمولی است که آغشته به ماده شیمیایی به نام DEET است. این ماده در واقع روغنی است که در اشکال مختلف مانند اسپری نیز وجود دارد و اگر به پوست یا لباس پاشیده شود باعث فرار پشه می‌شود. خوشبختانه DEET کاملا بی‌خطر و بدون عوارض جانبی است که می‌توان روی پوست همه افراد از جمله کودکان و خانم‌های باردار نیز استفاده کرد. فقط باید مراقب بود تا به چشم نرسد. این اسپری برای بچه‌های کوچک که مقاومت بدنی پایینی دارند، بسیار مفید است و حتی می‌توان در لباس آنها نیز استفاده کرد.

یادتان باشد گزش در بچه‌های حساس که خود یا افراد خانواده‌شان زمینه آسم یا اگزما دارند، باید جدی‌تر تلقی شود زیرا پاسخ بدن به هر نوع آنتی‌ژن از جمله گزش حشرات شدیدتر است.

نکته جالب دیگر اینکه پشه نسبت به نور بنفش حساس است و جذب آن می‌شود. به همین دلیل از گذشته برای کاهش تجمع پشه‌ها در رستوران‌ها و کافه‌هایی که غذا در محیط باز سرو می‌شود، چراغ‌هایی بنفش همراه با میله‌هایی داغ نزدیک سقف تعبیه می‌شد که پشه‌ها هنگام نزدیک‌شدن به آن، نابود می‌شدند.

بهترین اقدامات تسکین نیش پشه چیست؟

اگر پس از بیدار شدن از خواب متوجه گزیدگی پشه روی بدن شده‌اید، اولین اقدام، شستشوی پوست با آب مایل به خنک و صابون ملایم است تا بخشی از بزاق پشه از پوست پاک شود. بهتر است در پایان نیز پوست با آب ‌خنک آبکشی شود تا سرمای آب به تسکین ضایعات کمک کند.

گزیدگی خفیف پشه به درمان خاصی نیاز ندارد اما اگر التهاب و خارش آزاردهنده و مستمر است، توصیه می‌شود یخ طی چند ثانیه روی ضایعات قرار گیرد تا التهاب کم شود. گرما تاثیر مشابه دارد و می‌توان از حرارت ملایم سشوار نیز استفاده کرد.

در افرادی که با پوست چرب و عرق‌کرده می‌خوابند، احتمال گزیدگی پشه بیشتر است زیرا پشه به پوست چرب بیشتر علاقه دارد. همچنین سبوم زیاد در مجرای گوش خارجی نیز باعث جذب بیشتر پشه می‌شود. دوش گرفتن قبل از خواب در کمتر گزیده‌شدن موثر است زیرا چربی و عرق روی پوست کاهش می‌یابد.

اشعه ماورای بنفش خورشید نیز در تسکین گزیدگی پشه موثر است و قرار گرفتن پوست در معرض نور خورشید از این جهت کمک‌کننده است.

اگر محل گزش همچنان آزاردهنده بود و با این روش‌ها بهبود نیافت، بهتر است با پزشک مشورت شود تا با توجه به وضعیت فرد، درمان‌های مناسب مانند آنتی‌هیستامین، پماد کورتون و... تجویز شود.

بیشتر بخوانید: 7 ماده غذایی که حشرات را فراری می دهند

اقدامات درمانی در گزیدگی با کنه

در مورد کنه درمان متفاوت است. این حشره شاخکش را در قسمت‌های مودار مثل پوست سر وارد می‌کند و خون را می‌مکد. کنه به خون زیادی نیاز دارد و به‌راحتی جدا نمی‌شود. اگر کنه به زور کشیده شود، شاخک‌هایش در پوست می‌ماند و باعث واکنش و التهاب در پوست و سپس عفونت ثانویه می‌شود. به همین دلیل بهترین کار هنگام چسبیدن کنه به پوست، رساندن چند ثانیه گرمای زیاد مانند فلز داغ روی پشت کنه است تا شاخکش‌ را رها کند و بعد برداشته شود. معمولا یک یا دو کنه بیشتر به پوست حمله نمی‌کند و مانند پشه با گزش زیاد و سطح وسیع نیست.

اقدامات درمانی در گزیدگی با کک

خیلی از افراد در سفر و گردش با گزیدگی کک مواجه می‌شوند. بهترین روش برای نابودی کک و جلوگیری از تکثیر آنهت پس از بازگشت به منزل، شستشوی لباس‌ها و اتو کشیدن لباس‌های مرطوب به‌خصوص درز و چین لباس‌هاست. به این ترتیب کک‌ها بلافاصله از بین می‌روند. البته اگر امکان اتو کشیدن لباس‌ها نباشد، شستشو و پهن کردن لباس‌ها یکی- دو روز روی بند لباس در معرض نور خورشید نیز موثر است. البته این توصیه برای نابودی همه حشرات کاربرد دارد و مانع از رشد و تکثیر آنها در محیط منزل خواهد شد.

مراقبت‌های لازم در گزش زنبور

زنبور حشره‌ای است که گونه‌های مختلف آن در طبیعت زندگی می‌کنند. بعضی مانند زنبورهای عسل گزش ملایم دارند یا اصلا گزش ندارند اما بعضی مانند زنبورهای قرمز عامل گزش شدید هستند. آنتی‌ژن زنبور مانند پشه است اما با مقدار بیشتر و قدرت سمیت بالاتر؛ به همین دلیل پس از گزش گاهی تورم و التهاب شدید به جامی‌گذارد. البته در موارد نادر مانند گزیدگی پشه عامل اختلالات جدی است که نیاز به اقدام درمانی فوری برای کاهش زمینه عوارض را می‌طلبد. معمولا در موارد خفیف مشکل خاصی فرد را تهدید نمی‌کند اما در صورتی که فرد از التهاب و خارش شدید یا احساس تنگی نفس رنج ببرد باید فوری به مرکز درمانی منتقل شود.

بعضی زنبورها هنگام گزش، نیش‌شان را در بدن میزبان جا می‌گذارند که گاهی باعث مرگ زنبور خواهد شد و سوراخ بسیار ریزی روی پوست دیده می‌شود. نیش زنبور علاوه بر بزاق مانند جسم خارجی روی پوست تاثیر دارد و مشکل‌‌ساز است. در این حالت بهتر است قسمت گزش با کمی الکل آغشته شده و به آرامی با دو انگشت فشار داده شود تا نیش بیرون بیاید. این کار در روند بهبود بسیار کمک‌کننده است.

در موارد واکنش خفیف، استفاده از یخ برای تسکین التهاب مفید است اما اگر طی 2 تا 3 روز بهبود نیابد یا فرد از خارش و التهاب شدید رنج ببرد، بهتر است با پزشک مشورت شود. همچنین در بسیاری اوقات خارش مکرر پوست و انتقال آلودگی از ناخن باعث عفونت ثانویه ناشی از باکتری‌ها می‌شود. اگر عفونت وارد بدن شود پزشک تجویز آنتی‌بیوتیک و شستشوی موضع با محلول ضدعفونی را لازم می‌داند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با بیماری هایی که با نیش پشه منتقل می شوند

چطور می‌توان گزش حشرات را از بیماری‌های پوستی افتراق داد؟

گزیدگی حشرات با تظاهر ناگهانی روی پوست همراه است. معمولا فرد صبح پس از بیدار شدن چنین ضایعاتی را روی پوست می‌بیند. ضایعات معمولا در یک مسیر روی پوست ظاهر می‌شوند که نشان از حرکت حشره دارد البته ممکن است تمام بدن درگیر شود. گزیدگی حشرات خارش‌دار است و فرد هنگام سفر و گردش یا تغییر فصل متوجه این مشکل می‌شود. به‌ندرت ممکن است ساکنان طبقات چهارم به بعد ساختمان با گزیدگی پشه مواجه شوند زیرا پشه بیش از 2 تا 3 متر پرواز نمی‌کند.

لزوم توجه به علائم حاد ناشی از گزش حشرات

زنبورها، مورچه‌های آتشین، بعضی عنکبوت‌ها، رطیل‌ و عقرب از جمله جانورانی هستند که با نیش یا گزش می‌توانند عامل بروز مشکلاتی برای انسان شوند. انسان همیشه با مساله گزش حشرات مواجه بوده و معمولا در زندگی روزمره گزش انواع پشه، ساس، کنه و سوسک‌های تاولی جز موارد شایع هستند.

رطیل گونه‌ای از خانواده عنکبوتیان است که موهای زیادی روی بدنش را پوشانده است. موها جنبه دفاعی دارند و اگر این زائده‌های مو به طرف چشم انسان پرتاب شوند، می‌توانند به‌طور عمیق وارد ملتحمه و قرنیه شوند. حالت سمی ناشی از این موها به بررسی و درمان دقیق نیاز دارد.

عمده فعالیت عقرب در شب است. بعضی از انواع عقرب‌ها حتی در اندازه کوچک، بسیار خطرناک هستند و زهر قابل‌ توجهی دارند. گزش ناشی از عقرب‌های سمی می‌تواند عامل مرگ به‌خصوص در کودکان باشد.

سوسک‌ تاول‌زا در اصطلاح سنتی مازندران «بند» نامیده می‌شود. این حشره عامل بروز تاول‌ روی پوست می‌شود که ناشی از ماده‌ای به‌ نام کانتاریدین است که حین راه رفتن یا له شدن حشره روی پوست تماس پیدا می‌کند. این ماده ایجادکننده واکنش‌هایی روی پوست است که به‌تدریج زمینه‌ساز حساسیت تماسی و سپس زخم‌هایی می‌شود که با التهاب قابل توجه و حتی بروز علائم سیستمیک نیز همراه است.

گزش هایی که باعث شوک آنافیلاکتیک می شوند

در مورد علائم کلی گزش حشرات باید به التهابات خفیف جلدی، قرمزی خفیف، ادم و خارش در محل گزش اشاره کرد. گاهی واکنش‌ها شدیدتر است و در بعضی افراد برحسب زمینه سرشتی، اختلالات سیستماتیک یا آنافیلاکتیک ظاهر می‌شود. این اختلالات می‌تواند با بروز تهوع، استفراغ، اسهال و سردرد همراه باشد. در موارد نادرتری نیز ممکن است با درگیری سیستم قلبی و ریوی حتی موجب ایست قلبی شود.

واکنش‌های آنافیلاکتیک، نهایت آسیب ناشی از گزش است که میزان خطر آن با توجه به شرایط جسمانی بدن میزبان متفاوت خواهد بود و می‌تواند موارد خفیف تا شدید را در برگیرد. این واکنش‌ها حتی در گزش زنبور نیز در بعضی افراد دیده می‌شود.

هنگام بروز واکنش‌های آنافیلاکتیک، نهایت دقت باید توسط همراهان مصدوم و البته تیم درمانگر مبذول شود. در این شرایط تا زمان انتقال مصدوم به مرکز درمانی، برخی اقدامات باید فوری در محل حادثه برای مصدوم انجام گیرد. قرار دادن کیسه یخ روی موضع در بهبود ادم تاثیر دارد. آنتی‌هیستامین خوراکی و مسکن خفیف در تسکین ناراحتی فرد کمک‌کننده است اما بهتر است با مشورت پزشک مصرف شود. در صورت بروز علائم شوک آنافیلاکتیک و تظاهراتی مانند درگیری ریوی، قلبی، افت فشارخون و واکنش‌های گوارشی نباید در انتقال مصدوم به مرکز درمانی تردید کرد و بیمار باید هرچه سریع‌تر به مرکز درمانی منتقل شود تا درمان‌های دقیق و تخصصی تحت نظر پزشک تجویز شود.

عقرب گزیدگی نیاز به اقدامات فوری درمان دارد

در مورد گزش انواع حشرات روند برخورد با اقدامات اولیه و توجه به علائم تهدید، یکسان است اما در مورد عقرب باید بسیار هوشیار بود. پس از نیش زدن عقرب، سم وارد بدن می‌شود. ابتدا تظاهرات سیستمیک با سوزش، درد شدید و بی‌حسی در ناحیه گزیدگی همراه است و سپس منجر به علائم شدیدتر حتی اختلالات اعصاب مغزی و حرکتی، تاری چشم، گاهی تحریک آبریزش دهان یا اختلالات تنفسی، تحریک شبه پرش اندام‌ها و تشنج می‌شود. گزش عقرب و بروز چنین واکنش‌هایی نیاز به اقدام فوری در مرکز درمانی دارد و الزاما به درمان‌های معمول خلاصه نمی‌شود. علت مرگ ناشی از عقرب گزیدگی نیز شوک قلبی یا شوک قلبی ریوی است که باید کاملا مورد توجه باشد.

واکسیناسیون کزاز نیز برای این مصدومان ضرورت دارد اما آنچه بسیار مهم است، اقدام فوری برای درمان قطعی و جلوگیری از پیشرفت سم در بدن و بروز اختلالات قلبی و تنفسی است.

نکته حائز اهمیت دیگر اینکه اگر گزیدگی ناشی از هر نوع حشره با تورم شدید در اندام همراه و دور تا دور اندام را فراگرفته باشد، ممکن است در خونرسانی اختلال ایجاد شود. در چنین مواردی نیز مراجعه سریع به مرکز درمانی و معاینه توسط متخصص در جلوگیری از عوارض خطرناک توصیه می‌شود.

در طب سنتی درمان گزیدگی باید متناسب با طبع زهر باشد

نیش و گزش حشرات به دو نوع گرم و سرد تقسیم می‌شود. گزش جانوارانی مانند مار، زنبورهای قرمز و زنبور عسل، طبع گرم و بعضی دیگر مانند عقرب و رطیل، طبع سرد دارد.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، در زندگی روزمره نیش گرم مانند زنبور شایع‌تر است که خارش، سوزش و قرمزی ایجاد می‌کند. در این موارد اقدام در دسترس، استفاده از سرکه روی موضع آسیب‌دیده است. البته روغن بنفشه تاثیر بهتری دارد. همچنین خوردن خاکشیر، بارهنگ و سکنجبین در افرادی که مکرر دچار این گزیدگی‌های با طبع گرم شده‌اند، مفید است. رنگ کردن اطراف گزیدگی با رنگ آبی نیز به کاهش طبع گرم زهر کمک می‌کند. در صورت گزیدگی ناشی از جانوران با طبع سرد، استفاده از روغن سیاهدانه و نوشیدنی‌های با طبع گرم مانند شربت سیاهدانه توصیه می‌شود./