توصیه هایی برای پیشگیری از بیماری ها در حج

مسافران، به‌خصوص افراد مسن حین سفرهای زیارتی به مناطق گرمسیر از جمله مکه، کربلا، عراق و... بیمار می‌شوند و حتی گاهی کارشان به بستری می‌‌کشد. از یک سرماخوردگی ساده گرفته تا بیماری‌های جدی تنفسی، گوارشی، ویروسی و باکتریال و بیماری‌های منتقله حین سفر می‌توانند شما را از به جای آوردن مراسم مذهبی و لذت بردن از مسافرت باز دارند. درواقع، تجمع تعداد زیادی از افراد با ملیت‌های مختلف در یک مکان خطر ابتلا به انواع بیماری‌های معمول یا غیرمعمول از اقصی نقاط جهان را دوچندان می‌کند.

حج تمتع بزرگ‌ترین تجمع مسلمانان جهان است که میلیون ‏ها انسان را از سراسر کره خاکی به کشور عربستان می‏ کشاند. قطعا ازدحام متراکم حجاج، گرمای بیش از حد هوای عربستان، فعالیت زیاد و سختی اعمال حج، دوری از کشور و خانواده، همسفران ناآشنا و از همه مهم‌تر کهولت سن بسیاری از حجاج، آنها را با مشکلات و از جمله بیماری‏ هایی طی سفر مواجه خواهد کرد که می ‏تواند لذت سال‏ ها انتظار برای رسیدن به این لحظات مقدس و بهره‏ برداری عرفانی از آن را به کام خود و دیگران تلخ کند. هرچند پزشکان کاروان‏ ها اصول اولیه بهداشتی و مراقبتی را به حجاج آموزش می‌دهند و تا پایان سفر با آنها همراه خواهند بود، اما متخصصان سلامت هم توصیه‏ هایی برای زایران دارند که خواندن و دانستن آنها به سلامت زوار کمک قابل‌توجهی خواهد کرد.

به گزارش «بهپو»، معمولا طی سفر حج میزان ابتلا به عفونت‌ها، به ‏خصوص عفونت‌های تنفسی افزایش می‏ یابد. علت این مشکل هم ازدحام بیش از حد جمعیت از ملیت‌ها و کشورهای مختلف است که هر یک می‌توانند بیماری‌های خاص منطقه‌شان را با خود همراه داشته باشند. میکروب‌های بیماری‌زا می‌توانند به‌راحتی از راه‌های مختلف از جمله عطسه، سرفه و ترشحات تنفسی که روی سطوح مختلف قرار می‏گیرند و در تماس با دست‌ها و صورت افراد زیادی هستند یا از راه تنفسی بیماری‌ را به دیگران منتقل کنند. به همین دلیل هر ساله تعداد زیادی از حجاج با بیماری‌ها و عفونت‌های تنفسی بسیار جدی برمی‌گردند که حتی ممکن است در افراد با بیماری‌های زمینه‌ای یا مبتلا به بیماری‌های قلبی‌- عروقی باعث بستری یا حتی مرگشان شود. از جمله این عفونت‌ها که در سال‌های اخیر بسیار مساله‌ساز شده می‏توان به بیماری‏های‌ مرس و ابولا اشاره کرد، اما از بیماری‏های دیگری مانند آنفلوانزا، مننژیت، عفونت پنوموکوک و ... هم نباید غافل شد.

بیشتر بخوانید: بهداشت و سلامت زنان در حج

قبل از سفر واکسن بزنید

واکسیناسیونی که در حال حاضر به‌طور معمول برای حجاج انجام می‌شود شامل واکسن مننگوکوک است. عفونت مننگوکوک یک عفونت تنفسی است که از راه ترشحات تنفسی آلوده منتقل می‌شود و اتفاقا در کشور عربستان بسیار شایع است. به همین دلیل همه افرادی که به حج می‌روند حتما باید واکسن این بیماری را تزریق کرده باشند. اگر فردی واکسن مننگوکوک یا مننژیت را تزریق نکرده باشد، اجازه ورود به کشور عربستان را نخواهد داشت. واکسن مننژیت معمولا بین 2 تا 3 سال مصونیت ایجاد می‌کند بنابراین اگر فردی طی 3-2 سال گذشته این واکسن را تزریق کرده باشد دیگر نیازی به تجدید آن ندارد.

علاوه بر این، اگر فردی می‌خواهد در فصلی به غیر از تابستان سفر کند، توصیه می‌شود واکسن آنفلوانزا نیز تزریق کند. آنفولانزا معمولا ابتدای فصل سرما شیوع پیدا می‌کند. هرچند در کشور عربستان هوا بسیار گرم است، اما افرادی که از نیمکره شمالی به عربستان مسافرت می‌کنند و بیماری آنفلوانزا در کشور آنها شیوع دارد می‌توانند ویروس آنفلوانزا را با خود به عربستان ببرند و به‌راحتی به سایر افراد انتقال دهند. آنفلوانزا بیماری تنفسی بسیار شدیدی است و در سالمندان، خانم‌های بارداری که در سفر حج شرکت کرده‌اند، افرادی که زمینه بیماری‏های مختلف، به‏خصوص بیماری‌های قلبی- ریوی دارند، افراد با ضعف سیستم ایمنی، بیمارانی که از داروهای کورتونی استفاده می‌کنند، کسانی که قبلا پیوند اعضا داشته‌اند، افرادی که سابقه استعمال دخانیات را دارند، افراد بالای 50 سال، افرادی که آسم و برونشیت مزمن دارند و... می‌تواند به بیماری مرگباری تبدیل شود.

واکسن دیگری که توصیه می‌شود و در عین حال جزو واکسیناسیون معمول حجاج نیست، واکسن ذات‌الریه یا عفونت ریه است که به اسم «پنوموواکس» برای جلوگیری از ابتلا به میکروب پنوموکوک تزریق می‌شود. البته تزریق پنوموواکس به همه افراد توصیه نمی‌شود. در کشورهای خارجی پنوموواکس حتی جزو واکسیناسیون معمول کودکان است، اما در کشور ما برای کودکان تزریق نمی‌شود. به‌طور کلی، افراد بالای 65 سال و تمامی کسانی که نارسایی کلیوی، کبدی، دیابت یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای دارند یا داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند باید این واکسن را تزریق کنند. بنابراین لازم نیست فقط برای سفر زیارتی تزریق شود، بلکه درکل تزریق آن در هر شرایطی به این افراد توصیه می‌شود.

اینکه گفته می‌شود این واکسن‌ها قبل از سفر زیارتی تزریق شوند، منظور حداقل 2 تا 3 هفته قبل از سفر است تا واکسن فرصت اثربخشی داشته باشد. اگر فرد بلافاصله بعد از تزریق واکسن سفر کند، اثری که باید داشته باشد را نخواهد داشت. لازم به ذکر است واکسن مننگوکوک را سازمان حج و زیارت برای حجاج تزریق می‌کند و در داروخانه‌های معمولی به فروش نمی‌رسد. واکسن پنوموواکس را نیز معمولا با تجویز پزشک متخصص می‌توان از داروخانه‌های تخصصی مثل 13 آبان، هلال احمر و... تهیه کرد. واکسن آنفلوانزا هم که از اواخر تابستان و اوایل پاییز در دسترس همه افراد قرار دارد و تقریبا تمام داروخانه‌ها آن را توزیع می‌کنند. این واکسن با تجویز پزشک متخصص یا درخواست داوطلبانه فرد تزریق می‌شود.

بیماری مرس تفاوت چندانی با سایر عفونت‏های تنفسی ندارد

کنار همه بیماری‌هایی که ممکن است حجاج در طول سفر حج به آنها مبتلا شوند، بیماری مرس هم قرار دارد. بیماری مرس تقریبا از سال 2014 میلادی در کشور عربستان شایع شد. به نظر می‌رسد منشاء این عفونت تنفسی در خفاش‌ها بوده است. خفاش‌ها در تماسی که با شترها داشتند آنها را آلوده کردند و طی تماسی که شترها با انسان‌ها داشتند، آلودگی به انسان منتقل شد و حالا ویروس جدیدی پدید آمده که به‌راحتی می‌تواند از انسانی به انسان دیگر منتقل شود. اصول پیشگیری از بیماری مرس همان اصول اولیه بهداشتی است. تنها تفاوت بیماری مرس این است که ویروسش به تازگی پدیدار شده، درنتیجه تبلیغات زیادی برای آن انجام گرفته اما واقعیت این است که مرس هم با درجاتی خفیف‌تر یا شدیدتر شبیه سایر عفونت‌های تنفسی است و تفاوت چندانی با آنها ندارد. بعد از حج سال گذشته چند مورد مرس در ایران گزارش شد ولی با تمهیدات مناسب بیماری شیوع پیدا نکرد. امسال هم پیش‌بینی می‌کنیم بیماری مرس بین زایران شیوع پیدا کند و حتی بیشتر از سال قبل باشد، اما واقعیت این است که آنجا میکروب‌ها و ویروس‌های زیادی مانند ویروس مرس، ویروس سارس، کرونا ویروس و... وجود دارند که همه آنها در این ایام شیوع پیدا می‌کنند، اما گاهی بعضی از آنها مانند ویروس آنفلوانزا در سال 88 و 89 بیشتر مورد توجه قرار می‏گیرند.

ما در سال‌های گذشته تحقیقی در کشور عربستان انجام دادیم و ویروس‌های مختلفی را که زایران ما به آنها مبتلا شده بودند نمونه‌برداری کردیم و به تهران فرستادیم. آزمایش‌هایی که روی این نمونه‌‌ها انجام شد، نشان داد طیف وسیعی از عفونت‌ها و انواع مختلف عفونت‌های باکتریایی، ویروسی و حتی قارچی در موسم حج شیوع پیدا می‌کنند، بنابراین اگر زایران اصول کلی مراقبت‌های بهداشتی اولیه بیماری‌های تنفسی را بدانند و رعایت کنند می‌توانند امیدوار باشند به بیماری‌های مختلف مبتلا نمی‌شوند. البته این موضوع در مورد ابولا صدق نمی‌کند. ابولا بیماری بسیار مسری‌ای است. این بیماری در غرب آفریقا شیوع زیادی پیدا کرد و قدرت سرایت بالایی داشت بنابراین مورد توجه قرار گرفت. به همین دلیل کشور عربستان و سازمان بهداشت جهانی سال گذشته اجازه حضور زایران کشورهای غرب آفریقا را که این بیماری در آنها شیوع پیدا کرده بود، ندادند و مواردی از ابولا در سفر حج گزارش نشد. امیدواریم امسال هم این بیماری در سفر حج دیده نشود زیرا ویروس ابولا نه‌تنها در ترشحات تنفسی، بلکه در تمام ترشحات بدن از جمله عرق وجود دارد و به‌راحتی می‌تواند سایر افراد را آلوده کند و عوارض و مرگ‌ومیر جدی در حجاج ایجاد کند. راه‌های پیشگیری از ابولا زدن ماسک، پوشیدن دستکش و... است که عملا به‌دلیل گرمای زیاد عربستان بسیار سخت خواهد بود.

بهترین راه درمان عفونت‌های تنفسی استراحت است

استراحت، خواب کافی و تغذیه مناسب بهترین راه درمان عفونت‌های تنفسی است، اما بسیاری از حجاج حتی با وجود بیمار شدن در ایام حج تمایلی به استراحت ندارند و از تمام توان خود برای بهره‌گیری از سفر استفاده می‌کنند، در حالی که کم‌خوابی، پیاده‌روی زیاد و اشتهای نامناسب برای خوردن غذا، بدن را ضعیف و برای ابتلا به عفونت‌های مکرر مساعد می‌کند. اگر زایر استراحت کافی داشته باشد و از پیاده‌روی‌ها و فعالیت‌های بیشتر به‌خصوص سرزدن به بازارها و فروشگاه‌‌های بزرگ آن هم در هوای گرم بپرهیزد، زودتر بهبود پیدا می‌کند و حال مساعدتری برای انجام فرایض واجبش دارد.

دستانتان را مرتب بشویید

عفونت‌های تنفسی معمولا از دو راه هوا و دستان آلوده منتقل می‌شوند. انتقال از راه هوا معمولا کمتر شایع است، اما آلوده شدن دست‌ها به ترشحات تنفسی افراد بیمار از راه‌های مختلف و تماس آنها با صورت، بینی، چشم‌ها و حتی دهان به‌راحتی میکروب‌های بیماری‌زا را وارد بدن می‌کند. به همین دلیل هم ما عمدتا از راه دستانمان به میکروب یا ویروس سرماخوردگی آلوده می‌شویم بنابراین توصیه می‌‌شود در ایام حج به‌دلیل حجم زیاد جمعیت و احتمال زیاد آلودگی، دستانتان را مرتب، به‌خصوص قبل از صرف غذا با آب و صابون بشویید و از تماس دستانتان با دهان، بینی، چشم‌ها و گوش‌هایتان بپرهیزید. همین کار ساده در پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های تنفسی بسیار موثر است.

اگر هم آب و صابون در دسترس نبود می‌تواند از محلول‌ها یا ژل‌های آنتی‌باکتریال موجود در تمامی داروخانه‌ها استفاده کند، اما عفونت‌های تنفسی، به‌خصوص ویروسی به‌راحتی قابل‌پیشگیری نیستند. حتی اگر فرد از ماسک‌های معمولی یا پارچه‌ای استفاده کند نمی‌تواند جلوی ورود ویروس را به مجاری تنفسی بگیرد. تنها راه مطمئنی که وجود دارد و به‌خصوص به افراد مستعد توصیه می‌شود، استفاده از ماسک N95 در مکان‌های شلوغ است. لازم نیست افراد این ماسک را در تمام طول سفر به‌کار ببرند، بلکه می‌توانند آن را در کیف خود نگهداری کنند و فقط در محل‌هایی که تجمع وجود دارد از آن استفاده کنند زیرا تحمل این ماسک روی صورت کار آسانی نیست.

از مصرف غذاهای خارج از هتل به شدت بپرهیزید

عفونت‌های گوارشی هم از جمله عفونت‌هایی هستند که ممکن است حجاج را به‌دلیل رعایت نکردن مسائل بهداشتی مبتلا کنند. هرچند شیوع این عفونت‌ها به اندازه عفونت‌های تنفسی نیست، اما این احتمال وجود دارد که زایران دچار گاستروآنتریت یا اسهال و استفراغ شوند. آنچه باید زایران به آن توجه کنند تا از انواع مسمومیت‌های غذایی درامان باشند این است که حتما قبل از صرف غذا دستان خود را با آب و صابون بشویند و از مصرف غذاهای خارج از هتل که در آشپزخانه سازمان حج و زیارت تهیه نمی‌شوند به شدت بپرهیزند. همچنین بهتر است از نوشیدن آب‌های متفرقه بیرون از هتل خودداری شود.

از قرار گرفتن در معرض باد سرد کولرها خودداری کنید

بیشتر افراد بر این باورند که سرماخوردگی مخصوص فصل سرماست بنابراین با توجه به هوای گرم عربستان امکان سرماخوردگی وجود ندارد، در حالی که این‌طور نیست. گرمای هوا باعث تعریق زیاد و تشنگی فراوان می‌شود و تمایل افراد را به نوشیدن آب سرد و قرار گرفتن در معرض باد کولر افزایش می‌دهد. وقتی بدن گرم یکباره در معرض هوای سرد، به‌خصوص کولرگازی‌های بسیار قوی هتل‌ها، پاساژ‌ها، مساجد و... قرار می‌گیرد، سیستم ایمنی به شدت ضعیف و ناکارآمد می‌شود و میکروب‌هایی که به طور معمول در حلق و مجاری تنفسی زندگی می‌کنند، فعال می‌شوند و عفونت جدی و گسترده‌ای ایجاد می‌کنند، بنابراین توصیه اکید این است که هرگز بعد از قرارگیری در گرما و تعریق فراوان در معرض باد کولر نباشید یا آب بسیار سرد ننوشید تا بدنتان ضعیف نشود و دچار سرماخوردگی یا سایر بیماری‌ها نشوید.

به پزشکان کاروان‏ها برای تجویز دارو اصرار نکنید

مشکل دیگری که در سفر حج وجود دارد، درخواست و اصرار بیش از حد زایران برای تجویز دارو از پزشک کاروان است. زمانی که زایری به هر دلیلی دچار بیماری می‌شود برای اینکه بتواند هرچه سریع‌تر بهبود پیدا کند و اعمالش را انجام دهد، از پزشکان کاروان داروهایی طلب می‌کند که مصرف آنها به هیچ‌وجه درست نیست. از جمله این داروها می‌توان به دگزامتازون یا داروهای کورتون‌دار اشاره کرد. دگزامتازون سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند. درنتیجه دیگر توان مقابله با میکروب‌هایی که باعث بیماری شده، ندارد.

در حالت عادی مقابله سیستم ایمنی بدن با میکرواگارنیسم‌ها باعث التهاب می‌شود که تظاهرات و نمود آن به صورت مشکلات بالینی از جمله آبریزش بینی، تب، سردرد، گلودرد، گوش‌درد، بدن‌درد و... دیده می‌شود، اما وقتی داروی دگزامتازون سیستم ایمنی بدن را ضعیف کند، مبارزه‌ای هم انجام نمی‌گیرد و علائم بالینی به سرعت فروکش می‌کنند و بیمار فکر می‌کند بهبود یافته است، در حالی که سیستم ایمنی ضعیف شده و ویروس‌ها یا میکروب‌هایی که وارد بدن شده‌اند هم قو‌ی‌تر و فعال‌تر شده‌اند و حال بیمار پس از یکی- دو روز به شدت بدتر می‌شود و عفونت‌های جدیدی در بدنش ایجاد خواهد شد.

هنگام سجده بر زمین از جانماز استفاده کنید

در کشور عربستان نمی‌توان از مهر استفاده کرد و هر کس این کار را انجام دهد مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرد. درنتیجه بسیاری از زایران ایرانی برای ادای فرضیه نماز روی سنگفرش‌ها می‌ایستند. سطوح سنگی هم با پای برهنه بسیاری از افراد در تماس بوده‌اند و حتی به ترشحات تنفسی آنها آلوده شده‌اند. درنتیجه ممکن است هنگام سجده، چشم و بینی به‌راحتی با سطح آلوده سنگ تماس پیدا کرده و فرد را آلوده کند. از این‌رو، توصیه می‌شود حتما با خود پارچه تمیزی به عنوان جانماز داشته باشید تا وقتی پیشانی‌تان را روی سنگ قرار می‌دهید، چشم‌ها، بینی و دهانتان در تماس با سنگ آلوده نشود و بیمار نشوید. البته پارچه تمیز را فقط باید هنگام خواندن نماز پهن کنید و انداختن آن روی زمین برای مدت طولانی کار درستی نیست زیرا ممکن است روی آن پا بگذارند و باعث آلودگی آن شوند. در سال‌های قبل دیده شده استفاده از جانماز به طور معناداری در کاهش ابتلا به بیماری‌های تنفسی موثر بوده است.

بعد از نماز هم حتما دستانتان را که با زمین در تماس بوده، بشویید. متاسفانه بسیاری از افراد بعد از نماز، دستانی را که با زمین آلوده در تماس بوده به صورتشان می‌کشند و آلودگی را به‌راحتی منتقل می‌کنند و خود را در معرض بیماری‌ قرار می‌دهند.

با زایران حج‌ دیده‌بوسی نکنید

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، وقتی زایران حج از سفر برمی‌گردند، علاوه بر بار معنوی ممکن است به‌دلیل حضور در حجم انبوهی از جمعیت کشورهای مختلف جهان، بار میکروبی فراوانی با خود داشته باشند. از این‌رو، ممکن است به‌راحتی با دست دادن و دیده‌بوسی میکروب‌ها را به اطرافیان خود منتقل کنند. درنتیجه هرساله به دنبال بازگشت حجاج از عربستان عده زیادی از هموطنانمان به بیماری‌های تنفسی مبتلا می‌شوند. به همین دلیل به استقبال‌کنندگان توصیه می‌شود از دیده‌بوسی با زایران حج بپرهیزند یا پس از دست دادن با آنها دستانشان را با آب و صابون بشویند تا احتمال ابتلا به بیماری در آنها کاهش پیدا کند./