چرا پوستمان کک و مکی می شود؟ درمان آن چیست؟

‌هایپرپیگمنتاسیون زمانی به‌وجود می‌آید که ملانوسیت‌ها -سلول‌های تولیدکننده رنگدانه‌ها- بنا به دلایلی بیش از حد فعالیت کنند. تولید ملانین بیشتر و تغییر رنگ پوست به سمت تیره تر نتیجه این فعالیت بیشتر است.

براساس اطلاعاتی که وب‌سایت‌های بین‌المللی و فعال در زمینه مسائل پوست‌ومو و زیبایی منتشر کرده‌اند، سوالات مربوط به‌ هایپرپیگمنتاسیون جزو پرتکرارترین سوالات دریافت‌شده از سوی مخاطبان هستند. اگرچه این عارضه خطرات خاصی را برای فرد مبتلا به‌وجود نمی‌آورد و در گروه عارضه‌های بی‌ضرر قرار می‌گیرد، همین گزارش‌های آماری نشان می‌دهند مساله ‌هایپرپیگمنتاسیون همچنان ذهن بسیاری از مردم جهان را به خود مشغول کرده است.

پیگمنتاسیون چیست؟

ملانین رنگدانه طبیعی بدن است که مسوول ایجاد رنک در پوست، مو و چشم است. نوع و مقدار ملانین در بدن افراد مختلف متفاوت است و همین تفاوت باعث اختلاف رنگ آدم ها می شود. سلول های پوستی که ملانین می سازند و به پوست رنگ می دهند، ملانوسیت نام دارند. ملانوسیت ها در اپیدرم –خارجی ترین لایه پوست- قرار گرفته اند. فرایند تولید رنگدانه پیگمنتاسیون نام دارد.

به‌طور کلی، میزان ملانین نهفته در پوست ما نهایتا رنگ پوست را تعیین می‌کند. دو نوع ملانین، به ‌نام‌های «اوملانین» و «فوملانین»، در بدن انسان‌ها وجود دارد.

اوملانین‌ها همان رنگدانه‌های تیره‌ای هستند که در پس لکه‌های پوستی ناشی از نور خورشید هم وجود دارند. به همین دلیل هم هر چقدر اوملانین‌ها در پوست بیشتر باشند (یعنی پوست تیره‌تر باشد)، احتمال آفتاب‌سوختگی، ابتلا به سرطان پوست و پیری پوست در مقایسه با پوست‌های روشن‌تر کاهش می‌یابد.

فوملانین‌ها نیز رنگدانه‌های زرد و قرمزی هستند که در پوست همه انسان‌ها وجود دارند اما طبیعتا در پوست‌های روشن به‌ میزان بسیار بیشتری یافت می‌شوند. فوملانین‌ها بدون قدرت‌های محافظت‌کننده در مقابل نور خورشید هستند و ذاتا حساسیت پوست نسبت به اشعه‌های ماورای بنفش را افزایش می‌دهند. به همین دلیل است که پوست‌های روشن‌تر سریع‌تر دچار آفتاب‌سوختگی می‌شوند و در بلندمدت بیشتر با مشکلات پوستی ناشی از نور خورشید مواجه خواهندشد.

هایپرپیگمنتاسیون چیست؟

تعداد ملانوسیت ها در بدن همه ما یکسان است اما ملانوسیت ها در برخی افراد بنا به دلایل خاص ملانین بیشتری تولید می کنند. تولید ملانین بیشتر باعث تیره رنگ شدن پوست می شود. به این فرایند هایپرپیگمنتاسیون می گویند.

‌هایپرپیگمنتاسیون زمانی به‌وجود می‌آید که ملانوسیت‌ها (یعنی همان سلول‌های تولیدکننده رنگدانه‌ها) تصمیم می‌گیرند بیش از حد فعالیت کنند. این تصمیم ملانوسیت‌ها نیز زمانی اتفاق می افتد که این سلول‌ها احساس تهدید کنند یا توسط عوامل محرک تحریک شوند، پس این عمل واکنشی می‌تواند به‌واسطه عوامل بالقوه گوناگونی برانگیخته شود که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد اما فعلا باید بدانید محافظت درست از پوست بسیار مهم است تا نهایتا ملانوسیت‌ها به فعالیت افراطی رونیاورند.

بیشتر بخوانید: هفت نسخه معجزه گر برای ناپدید شدن کک و مک ها

هایپرپیگمنتاسیون چه علت‌هایی دارد؟

همان‌طور که گفته شد، عوامل گوناگونی می‌توانند ملانوسیت‌ها را به فعالیت افراطی و شدید وادار کنند که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.

1- نور خورشید: بنا بر توضیحات ذکرشده اصلا تعجب‌آور نیست که بگوییم اصلی‌ترین عامل‌ هایپرپیگمنتاسیون، نور خورشید است. وقتی که پوست ما در معرض تماس با اشعه‌های خورشید قرار می‌گیرد، ملانوسیت‌ها به‌طور طبیعی تلاش می‌کنند که ملانین بیشتری تولید کنند تا از این طریق بتوانند از پوست در مقابل آفتاب‌سوختگی محافظت کنند. این تولید مازاد ملانین‌ها که از تماس با نور خورشید تغذیه می‌کند، باعث شکل‌گیری لکه‌های تیره‌ای روی پوست می‌شود که با عنوان «sunspot» یا لکه‌های ناشی از نور خورشید شناخته می‌شوند. کک‌ومک‌ها نیز که معمولا ژنتیکی هستند و در دوران کودکی شکل می‌گیرند، درواقع لکه‌های ناشی از نور خورشید هستند؛ البته با این تفاوت که این لکه‌ها در تابستان به حالت تیره درمی‌آیند و در زمستان محو می‌شوند و معمولا هم کوچک هستند.

از دیگر سو، لکه‌های پیری یا age spots که به گمان بیشتر افراد صرفا به‌علت پیری شکل می‌گیرند، در حقیقت همان لکه‌های ناشی از نور خورشید هستند. اگر کسی 100 سال هم سن داشته باشد ولی در معرض تماس با نور خورشید قرار نگیرد، دچار این لکه‌ها نخواهد شد.

2- نور مصنوعی: نورهای مرئی (حتی نور لامپ‌ها) نیز مانند اشعه‌های ماورای بنفش خورشیدی می‌توانند باعث تولید بیش از حد رنگدانه‌ها شوند و این اثرگذاری منفی خصوصا برای پوست‌های تیره‌تر با شدت بیشتری اتفاق می‌افتد. نور آبی صفحات نمایش انواع وسیله‌های الکترونیک مانند تلفن همراه، تبلت، لپ‌تاپ و... هم می‌تواند در شکل‌گیری پدیده ‌هایپرپیگمنتاسیون میان بعضی افراد نقش تحریک‌کننده‌ای داشته باشد. نور آبی حتی می‌تواند در شکل‌گیری ملاسما هم چنین نقشی ایفا کند.

3- حرارت: یکی از ناشناخته‌ترین علت‌های‌ هایپرپیگمنتاسیون، حرارت است. هر نوع تماس پوست با حرارت، از نشستن دور شعله آتش تا حضور در انواع محیط‌های شدیدا گرم، می‌تواند ملانوسیت‌ها را به تولید مازاد ملانین وادار کند. ملانوسیت‌ها وقتی فعالیت می‌کنند که احساس کنند آسیب دیده‌اند و حرارت زیاد دقیقا همین پیام را به ملانوسیت‌ها می‌فرستد. یافته‌های علمی تا امروز نشان داده‌اند آمادگی و استعداد پوست برای شکل‌گیری پدیده ‌هایپرپیگمنتاسیون اساسا ژنتیک است و تبارهای آسیایی، آفریقایی‌ـ‌‌آمریکایی یا لاتین بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به لکه‌های تیره پوستی ناشی از تماس با حرارت هستند.

4- هورمون‌ها: افزایش استروژن در بدن (که اغلب به‌علت بارداری یا مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری اتفاق می‌افتد)، می‌تواند باعث شکل‌گیری لکه‌های مختلف روی پیشانی، گونه‌ها و چانه شود. این لکه‌دار شدن پوست با عنوان ملاسما شناخته می‌شود. این مشکل عمدتا در افراد دارای پوست‌های تیره‌تر اتفاق می‌افتد، احتمالا به این دلیل که تعداد سلول‌های رنگدانه‌ساز فعال در پوست‌های تیره‌تر به‌طور طبیعی بیشتر است. براساس گزارش‌های آکادمی درماتولوژی آمریکا (AAD)، 90 درصد افراد مبتلا به ملاسما را زنان تشکیل می‌دهند؛ اگرچه مردان هم ممکن است به‌واسطه عواملی مانند پیش‌زمینه ژنتیکی، بیماری‌های مختلف یا مصرف داروهای خاص به ملاسما مبتلا شوند. به این پدیده «ماسک بارداری» هم می‌گویند چون عمدتا میان خانم‌های بارداری مشاهده می‌شود که تغییرات هورمونی چشمگیری را تجربه کرده‌اند. ملاسما می‌تواند خودبه‌خود تشدید شود اما تماس با نور خورشید هم می‌تواند باعث تشدید آن شود.

5- آکنه: آخرین عامل مهمی که می‌تواند باعث شکل‌گیری لکه‌های تیره پوستی شود، آکنه است. درست زمانی که تصور می‌کنید بالاخره یک جوش آزاردهنده و دردسرساز از بین رفته است، ممکن است یک لکه قهوه‌ای‌رنگ به‌جایش ظاهر شود. به این پدیده،‌ هایپرپیگمنتاسیون پس از التهاب (PIH) می‌گویند و دلیلش تروما یا آسیب پوستی‌ای است که آکنه در پوست به‌وجود می‌آورد. همین تروما می‌تواند به تولید ملانین در یک موضع مشخص پوستی منتهی شود که ممکن است بسیار طولانی‌تر از خود جوش روی پوست باقی بماند.

6- برخی بیماری ها نیز می توانند باعث هایپرپیگمنتاسیون شوند. آدیسون –بیماری نارسایی غدد فوق کلیوی- از جمله این بیماری ها است. مصرف برخی داروهای آنتی بیوتیک، ضد آریتمی ها که برای تنظیم ضربان قلب مصرف می شوند و داروهای ضد مالاریا نیز می توانند باعث تغییر رنگ پوست و هایپرپیگمنتاسیون شوند.

چگونه می‌توان از‌ هایپرپیگمنتاسیون پیشگیری کرد؟

استفاده از کرم‌های ضدآفتاب مناسب نه‌تنها از تحلیل کلاژن جلوگیری می‌کند، بلکه ساده‌ترین راه برای پیشگیری از شکل‌گیری ‌هایپرپیگمنتاسیون است. ضدآفتاب‌های مینرال حاوی اکسید زینک یا دی‌اکسید تیتانیوم از بهترین محصولات برای محافظت از پوست در مقابل همه طیف‌های نوری (ازجمله نورهای مصنوعی مانند نور آبی) هستند. افراد سفیدپوست و دارای پوست‌های روشن هم با توجه به اینکه ذاتا نسبت به اشعه‌های ماورای بنفش آسیب‌پذیرتر هستند، باید به SPF محصولات ضدآفتاب بیشتر دقت کنند. پوست‌های روشن به‌صورت ذاتی از نظر SPF دارای مقاومت 4/3 درجه‌ای هستند، درحالی که این میزان در پوست‌های تیره به 4/13 می‌رسد.

البته با اینکه مقاومت ذاتی پوست‌های تیره‌تر نسبت به نور خورشید بیشتر است، افراد دارای پوست‌های تیره‌تر باید اقدامات احتیاطی بیشتری را برای جلوگیری از تغییر رنگ پوست انجام دهند. هرچه رنگ پوست تیره‌تر باشد، دوری از لایه‌بردارهای مکانیکی، ترکیبات تحریک‌کننده پوست (مانند الکل، پروپیلن گلیکول و لانونین)، شیوه درمانی IPL (پالش شدید نوری) و لیزرهای سایشی هم بیشتر ضرورت می‌یابد. مردمان آسیای شرقی از نظر پوستی حساس‌تر هستند و به همین دلیل هم باید قبل از استفاده محصولات پوستی حاوی اسید گلیکولیک یا اسید لاکتیک برای تمام صورت، حتما مقداری از محصول را روی چانه امتحان کنند. این آلفا هیدروکسی اسیدها می‌توانند باعث قرمزی پوست شوند و به‌واسطه افزایش دادن تولید ملانین‌ها نهایتا مشکل شکل‌گیری لکه‌های تیره پوستی را به‌وجود بیاورند.

بیشتر بخوانید: نگاهی به انواع لک های پوستی در کودکان و درمان آنها

بهترین ترکیبات برای مقابله با لکه‌های تیره پوستی

امروزه محصولات گوناگونی برای مقابله با لکه‌های تیره پوستی به فروش می‌رسند اما استانداردترین ترکیب برای مقابله با این لکه‌ها هیدروکینون است. اگر استفاده از محصولات ضد لک حاوی هیدروکینون به‌مدت 3 ماه و به‌صورت مداوم و بی‌وقفه ادامه یابد، معمولا با محو شدن لکه‌های تیره پوستی همراه می‌شود. اگر هم هیدروکینون کنار رتینوئیدها قرار بگیرد، این لکه‌های پوستی بعد از 4 تا 6 هفته رو به روشن‌تر شدن پیش می‌روند.

با این‌حال، بحث و جدال زیادی پیرامون هیدروکینون وجود دارد. اگرچه از هیدروکینون به‌عنوان یک عامل سفیدکننده نام می‌برند، این ترکیب واقعا پوست را سفید نمی‌کند، بلکه فعالیت آنزیمی به‌نام «تیروزیناز» را مهار می‌کند که در شکل‌گیری رنگدانه‌ها نقش مهمی دارد. از سوی دیگر، گویا هیدروکینون با ابتلا به اختلالی به‌نام اوکرونوز « ochronosis » هم مرتبط است که باعث تشدید‌ هایپرپیگمنتاسیون می‌شود. این اختلال بیشتر میان آفریقایی‌تبارها رایج است و نه سفیدپوستان. متخصصان پوست می‌گویند که برای جلوگیری از ابتلا به اختلال اوکرونوز می‌توان مدت استفاده از محصولات حاوی هیدروکینون را کاهش داد.

رتینوئیدها (مانند ترتینوئین تجویزی یا رتینول‌های بدون نسخه) هم برای محو کردن لکه‌های تیره پوستی بسیار مناسب هستند چراکه از انتقال ملانین به سلول‌های لایه بیرونی پوست جلوگیری می‌کنند و فعالیت ملانوسیت‌ها را نیز کاهش می‌دهند.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، آلفا هیدروکسی اسیدها (مانند اسید گلیولیک) هم تقسیم و تکثیر سلولی را افزایش می‌دهند تا رنگدانه‌های اضافی روی سطح پوست را کمتر کنند و از این طریق وضعیت لکه‌های تیره پوستی را بهتر می‌کنند. استفاده از محصولات ضدلک حاوی ویتامین C یا اسید ال‌ـ‌اسکوربیک را هم توصیه می‌کند چراکه این آنتی‌اکسیدان‌ها نقش موثری در توقف تولید ملانین‌ها دارند./