خونریزی‌های پیدا و پنهان دستگاه گوارش

شاید بتوان گفت شایع‌ترین بیماری گوارشی که باعث بستری و مرگ و میر بیماران می‌شود، خونریزی‌های گوارشی هستند. خونریزی‌های گوارشی به شکل‌های مختلف و با شدت خفیف تا شدید ظاهر می‌شوند. احتمال بروز این مشکل با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد.

بیماری‌های گوارشی بیماری‌های شایعی هستند که از جمله آنها می‌توان به کبد چرب، سندروم روده تحریک‌پذیر، ریفلاکس و غیره اشاره کرد. این بیماری‌ها با اینکه شیوع بالایی دارند اما موجب بستری شدن بیماران نمی‌شوند. مشکلی که سبب بستری شدن بیمار در بیمارستان‌ها می‌شود، خونریزی‌های گوارشی است.

به گزارش «بهپو»، شاید بتوان گفت شایع‌ترین بیماری گوارشی که باعث بستری و مرگ و میر بیماران می‌شود، خونریزی‌های گوارشی هستند. خونریزی‌های گوارشی به شکل‌های مختلف و با شدت خفیف تا شدید ظاهر می‌شوند. احتمال بروز این مشکل با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد.

خونریزی‌های گوارشی به دو دسته خونریزی‌های دستگاه گوارش فوقانی و خونریزی‌های دستگاه گوارش تحتانی تقسیم می‌شوند. خونریزی دستگاه گوارش فوقانی مربوط به مری، معده و ابتدای روده کوچک یا دوازده است. خونریزی دستگاه گوارش تحتانی هم به روده بزرگ و انتهای روده کوچک مربوط می‌شود. بنابراین ما دو راه برای خروج خون از دستگاه گوارش داریم که یکی از راه دهان و به صورت استفراغ خونی و دیگری از راه مقعد است. در این شرایط خون یا به رنگ قرمز روشن یا به رنگ قهوه‌ای است.

گاهی خونریزی دستگاه گوارش فوقانی از طریق مدفوع خارج می‌شود؛ یعنی خونریزی از معده یا دوازدهه وارد دستگاه گوارش تحتانی شده و از طریق مقعد خارج می‌شود. در این شرایط بیمار شکایت می‌کند که دچار اسهال شده و رنگ مدفوعش سیاه است. به این حالت یا به وجود خون در مدفوع و دفع مدفوع قیری رنگ «ملنا» گفته می‌شود که دلیلی بر خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی است. لازم به ذکر است که شکل خونریزی در مدفوع به شکل شل و اسهالی است و به شکل مدفوع سفت دیده نمی‌شود. بیشتر کسانی که مدفوع سفت تیره دارند احتمالاً از داروهایی مانند قرص آهن یا بیسموت و غیره استفاده می‌کنند و این علامت، نشانه وجود خون در مدفوع نیست.

بیشتر بخوانید: خون در مدفوع، چرا و چگونه؟

بیشتر بخوانید: تشخیص بیماری ها از رنگ مدفوع

حالت سوم خونریزی که بیمار آن را می‌بیند و مراجعه می‌کند، «رکتوراژی یا هماتوشزی» نام دارد. یعنی خون روشن از راه دستگاه گوارش تحتانی و مقعد خارج می‌شود. اما همیشه هم این طور نیست که هر فردی خونریزی داشته باشد خودش متوجه آن بشود، زیرا خونریزی‌های گوارشی دو شکل آشکار و مخفی دارند. یعنی در برخی شرایط بیمار متوجه وجود خون در مدفوع نمی‌شود و به دلایل دیگری مانند تپش قلب، سرگیجه، حالت‌های سنکوب و غیره به پزشک مراجعه می‌کند و در بررسی‌ها مشخص می‌شود که دچار کم‌خونی است و علت این کم‌خونی، خونریزی دستگاه گوارش است. این مسئله از طریق انجام آزمایش مدفوع و بررسی وجود خون در مدفوع قابل تشخیص خواهد بود. به این حالت «خونریزی مخفی» گفته می‌شود. گاهی هم ممکن است فرد با وجود خونریزی مخفی علائم کم‌خونی را نشان ندهد و در چکاپ‌هایی که انجام می‌دهد متوجه کم‌خونی‌اش بشود. این حالت به خصوص در افراد سالمند بسیار مهم و خطرناک است از این‌رو انجام چکاپ‌های دوره‌ای از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خوشبختانه وزارت بهداشت در مورد همه افراد بالای ۵۰ سال تست خون مخفی در مدفوع را انجام می‌دهد که این کار در غربالگری بیماری‌های گوارشی بسیار کمک کننده است.

بیماری‌های زمینه‌ای و سن، 2 عامل تاثیرگذار در خونریزی‌های گوارشی

بد نیست بدانید آمار خونریزی‌های دستگاه گوارش فوقانی معمولاً بیشتر از خونریزی دستگاه گوارش تحتانی است و بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی و کلیوی در ایجاد آن دخالت دارند اما خوشبختانه امروزه به دو دلیل، آمار خونریزی‌های دستگاه گوارش فوقانی در حال کاهش است. یکی به دلیل شناسایی میکروب هلیکوباکتر پیلوری و درمان آن و دیگری وجود داروهای ضداسید که جلوی زخم شدن و خونریزی‌های گوارشی را می‌گیرند. نکته دیگر اینکه در بحث خونریزی‌ها ۲ عامل سن بیمار و بیماری‌های زمینه‌ای او برای ما بسیار مهم هستند. یعنی اگر فردی علاوه بر خونریزی‌های گوارشی به بیماری‌های زمینه‌ای مثل بیماری قلبی، کلیوی و غیره مبتلا باشد احتمال اینکه وضعیتش ناپایدار شود و به سمت بدخیمی و حتی مرگ پیش برود بیشتر است.

بیشتر بخوانید: توصیه های تغذیه ای برای مبتلایان به هلیکوباکترپیلوری

علل خونریزی‌های گوارشی

دسته اول عللی که موجب خونریزی دستگاه گوارشی فوقانی می‌شوند زخم‌ها هستند. زخم‌ها می‌توانند زخم معده یا زخم دوازدهه باشند؛ هر دوی این زخم‌ها می‌توانند خونریزی بدهند. یکی از عوامل موثر در ایجاد زخم معده و دوازده وجود میکروب هلیکوباکتر پیلوری است بنابراین برای درمان زخم و پیشگیری از خونریزی باید میکروب معده را از بین برد، در غیر این صورت حتی اگر خونریزی کنترل شود مشکل دوباره عود خواهد کرد. یکی از محل‌های خونریزی دستگاه گوارش فوقانی، مری است که معمولاً به دلیل برگشت اسید از معده به مری دچار التهاب و زخم می‌شود و خونریزی می‌کند. یک دسته از خونریزی‌های گوارشی هم در محل اتصال مری به معده اتفاق می‌افتد که با عق زدن، سرفه کردن و حالت بالا آوردن، این محل دچار پارگی و در نتیجه خونریزی می‌شود و فرد ممکن است خون بالا بیاورد. این مسئله معمولاً جای نگرانی ندارد و با درمان دارویی بهبود می‌یابد.

بیشتر بخوانید: آیا زخم معده درمان می شود؟

علت مهم دیگر ایجاد زخم و خونریزی‌های گوارشی مصرف داروهای مختلف به‌خصوص در سنین بالاست. مصرف داروهایی مانند آسپرین، بروفن، دیکلوفناک و... می‌توانند از جمله‌ این داروها باشند.

بیشتر بخوانید: عوارض گوارشی داروها و پیشگیری از آنها

بیشتر بخوانید: راه و رسم خوردن مسکن

یکی دیگر از علل مهم خونریزی، واریس است. بسیاری اوقات بیماری‌های کبدی به فیبروز کبد منجر می‌شوند و پیشرفت فیبروز به سمت سیروز‌ کبدی پیش می‌رود و در نهایت سیروز موجب افزایش ورید پورت و واریس شده و بیمار با خونریزی مراجعه می‌کند. در حالی که در تمام این مدت خبر نداشته است که بیماری کبدی دارد. در این مرحله بیمار باید پیوند کبد انجام دهد زیرا بسیار دیر مراجعه کرده است. از این‌رو همه افراد باید انجام آزمایش‌های کبدی را جدی بگیرند و در چکاپ‌های دوره‌ای آن را مد نظر داشته باشد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با رگ های واریسی و عنکبوتی - علائم و مسیر درمان

اقدامات پزشکی در برخورد با خونریزی‌های گوارشی

بعد از اینکه پزشک متوجه خونریزی گوارشی و کم‌خونی بیمار شد باید برخی ارزیابی‌ها را انجام دهد. مثلا اینکه کم‌خونی به قلب فشار نیاورده باشد و منجر به سکته قلبی نشود بنابراین بیمار باید از نظر ضربان قلب، فشارخون، میزان اکسیژن خون و غیره مورد بررسی قرار بگیرد. گاهی لازم است بیمار سریع بستری شود و حتی خون دریافت کند تا هموگلوبینش بالا بیاید. وقتی شرایط بیمار پایدار شد پزشک سراغ سایر ارزیابی‌ها می‌رود. اگر سن بیمار پایین باشد احتمال زخم در دستگاه گوارش بیشتر است و اگر سن بیمار بالا باشد احتمال وجود تومور بیشتر خواهد بود. اگر بیمار سابقه جراحی داشته باشد ممکن است خونریزی، از زخم محل جراحی باشد. اگر بیمار سابقه بیماری گوارشی و کبدی داشته باشد احتمال وجود واریس وجود دارد. اگر بیمار از درد شکمی هم رنج ببرد، داروهای مصرفی او بررسی خواهد شد تا ببینیم دارویی منجر به زخم معده شده است یا نه. اگر همراه با خونریزی، اجابت مزاج بیمار هم تغییر کرده باشد یا دچار کاهش وزن شده باشد باز هم احتمال تومور وجود خواهد داشت.

معاینه

قدم بعدی پس از شرح‌حال گرفتن از بیمار معاینه اوست. گاهی ممکن است عروق بدنی با عروق گوارشی رابطه داشته و باعث ایجاد خونریزی شوند یا ممکن است پزشک در معاینه متوجه طحال بزرگ بیمار بشود که در این صورت احتمال وجود سیروز و واریس مطرح خواهد بود یا ممکن است پزشک با معاینه متوجه توده، غده، بدخیمی و غیره شود.

بررسی‌های آزمایشگاهی

در بررسی‌های آزمایشگاهی پزشک میزان پتاسیم، سدیم، کراتینین و... بیمار را ارزیابی می‌کند. از آنجا که این گروه از بیماران به‌صورت حاد خون از دست می‌دهند، کاهش برخی از فاکتورهای خونی به مرور زمان خود را نشان می‌دهند و پزشک باید به این مسئله دقت داشته باشد. بعد از بررسی‌های آزمایشگاهی باید محل خونریزی گوارشی را مشخص و سپس درمان را شروع کرد.

درمان خونریزی های گوارشی

اصول مربوط به درمان خونریزی‌های گوارشی از ۱۰۰ سال قبل تاکنون ثابت مانده است و ما در درجه اول باید محل آن را پیدا و خونریزی را متوقف کنیم و جلوی عود مجدد خونریزی را بگیریم؛ فقط راه‌ها و تکنیک‌های انجام این اصول تغییر کرده است. زخم‌هایی که باعث خونریزی می‌شوند انواع مختلفی دارند. برخی از زخم‌ها خونریزی ساده‌ای دارند و به اصطلاح تمیز هستند. درمان این نوع زخم‌ها دارویی است. از برخی زخم‌ها خون به شکل فواره خارج می‌شود. درمان این نوع زخم‌ها هم تزریق ماده منقبضکننده داخل آن است.

گروه دیگر زخم‌ها قهوه‌ای رنگ هستند یا لخته خون به آنها چسبیده است. درمان این گروه زخم‌ها، هم تزریق و هم تجویز دارو است.

یکی از راه‌های کنترل و درمان خونریزی‌های گوارشی استفاده از کلیپس است. در گذشته‌های دور بیمار با خونریزی‌های شدید گوارشی به اتاق عمل فرستاده می‌شد اما خوشبختانه امروزه خونریزی‌های گوارشی با وسایل آندوسکوپی کنترل و مهار می‌شوند و بیمار دیگر به اتاق عمل نخواهد رفت. در واقع مهم‌ترین، دقیق‌ترین و طلایی‌ترین راه تشخیص خونریزی‌های گوارشی، بررسی‌های آندوسکوپیک است. در این بررسی‌ها درمان دارویی مشخص می‌شود.

یکی دیگر از راه‌های کنترل و درمان خونریزی‌های گوارشی، درمان حرارتی است. یعنی با پروپ‌های حرارتی روی زخم می‌رویم و عروق اطراف زخم را می‌سوزانیم تا خونریزی متوقف شود.

البته بعضی از بیماران به درمان‌های آندوسکوپیک پاسخ نمی‌دهند. در این صورت می‌توان با راه‌های آنژیوگرافیک و وارد شدن از راه عروق و تزریق ماده‌ای، خونریزی را کنترل کرد. اگر با همه این روش‌ها باز هم خونریزی کنترل نشود، در آن‌صورت درمان آخر جراحی خواهد بود اما در اکثریت مواقع با درمان‌های آندوسکوپیک مشکل بیمار رفع خواهد شد و جمعیت بیمارانی که کارشان به اتاق عمل می‌کشد کمتر از ۵ درصد است.

پیشگیری از عود مجدد خونریزی

به گزارش «بهپو» و به نقل از «هفته نامه سلامت»، همانطور که با اقدامات درمانی جلوی خونریزی را می‌گیریم باید جلوی عود مجدد خونریزی را هم بگیریم یعنی باید بررسی کنیم که چه عاملی باعث زخم در دستگاه گوارش شده است. اگر عامل زخم میکروب هلیکوباکتر پیلوری باشد باید میکروب را درمان کرد. در صورتی که عامل عود مجدد خونریزی از بین نرود به احتمال یک‌سوم تا یک‌چهارم خونریزی دوباره عود خواهد کرد. گاهی اما عامل ایجاد زخم و خونریزی هلیکوباکتر پیلوری نیست و فرد به دلیل مصرف داروهایی مثل آسپرین، بروفن، دیکلوفناک و غیره دچار زخم و خونریزی دستگاه گوارش شده است. در این صورت چون اغلب بیماران نمی‌توانند داروهایشان را قطع کنند، مجبورند تا پایان عمرشان دارو‌های ضداسید مصرف کنند./