چرا سرمان گیج می رود؟ آیا سرگیجه درمان می شود؟

سرگیجه، واژه ای است که برای توضیح هرگونه احساس ضعف یا سبکی سر تا ضعف و عدم تعادل بکار می رود. سرگیجه ای که این احساس را در شما ایجاد کند که شما یا فضای اطرافتان در حال چرخش یا حرکت است را دوران سر یا vertigo می نامند.

سرگیجه، واژه ای است که برای توضیح هرگونه احساس ضعف یا سبکی سر تا ضعف و عدم تعادل بکار می رود. سرگیجه ای که این احساس را در شما ایجاد کند که شما یا فضای اطرافتان در حال چرخش یا حرکت است را دوران سر یا vertigo می نامند. سرگیجه یکی از شایع ترین علل مراجعه بزرگسالان به پزشک است، که با درد قفسه سینه و خستگی همراه است. اگرچه حمله های گیج شدن یا سرگیجه های دائمی ممکن است فرد را از انجام بسیاری از کارها باز دارد اما کمتر پیش می آید که سرگیجه علامت یک بیماری جدی و تهدید کننده زندگی باشد. درمان سرگیجه به علت و علایم آن بستگی دارد، اما این درمانها معمولا موثر است.

علایم سرگیجه

سرگیجه معمولا بطور خاص بعنوان یکی از حالتهای زیر شرح داده می شود:

● احساس اشتباه در حرکت یا چرخیدن

● سبکی سر یا احساس نزدیک به غش

● از دست دادن تعادل یا ثبات

● سایر احساسات مثل شناوری، شنا یا سنگینی سر

برخی مشکلات زمینه ای سلامت هستند که می توانند باعث این حالتها شوند. برخی از این بیماری ها سیگنال هایی را که مغز از یک یا تعداد بیشتر سیستم های حسی دریافت می کند، تخریب یا مغشوش می کنند. این سیستم های حسی عبارتند از:

● چشم ها که به فرد کمک می کند تشخیص دهد جسم اش در کجای فضا قرار دارد و چطور حرکت می کند.

● اعصاب حسی که به مغز پیام هایی درمورد حرکات بدن و موقعیت آن ارسال می کند.

● گوش داخلی که به فرد کمک می کند نیروی ثقل و حرکت عقب-و-جلو را تشخیص دهد.

● چنانچه هرگونه سرگیجه غیر قابل توضیح، عود کننده یا شدید داشتید، به پزشک مراجعه کنید.

همچنین با وجود سرگیجه جدید، شدید یا دوران سر همراه با هر یک از علایم زیر، به پزشک مراجعه کنید:

● آسیب مشخص سر

● سر درد جدید، متفاوت یا شدید

● گرفتگی شدید گردن

● تیرگی دید

● از دست دادن ناگهانی شنوایی

● ضعف بازو یا پا

● از دست دادن هوشیاری

● سقوط یا اشکال در راه رفتن

● درد قفسه سینه یا ضربان قلب نامنظم

دلایل سرگیجه

شکل سرگیجه، محرک های خاص مثل فعالیت ها و حرکاتی که باعث سرگیجه می شود، مدت هر سرگیجه و همچنین هر علامت اضافه ای که در خود احساس می کنید، مجموعه ای از کلیدهای راهنما برای پزشک است تا تشخیص درستی از علت سرگیجه شما داشته باشد.

1- دوران سر

دوران سر (Vertigo) در نتیجه تغییر ناگهانی یا موقت در فعالیت ساختمان تعادلی گوش داخلی (سیستم وستیبولار) یا در ارتباطات ساختمان تعادلی به طرف مغز است. این ارتباطات، حرکت و تغییر در موقعیت سر را حس می کنند. گاهی دوران سر به حدی است که باعث حالت تهوع، استفراغ و مشکلات تعادلی می شود. اما خبر خوش برای کسانی که دوران سر دارند این است که این حالت معمولا طولانی نیست. پس از چند هفته، بدن معمولا خودش را با آنچه که باعث سرگیجه شده است، وفق می دهد. دلایل دوران سر عبارتند از:
سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم یا BPPV: BPPV باعث سرگیجه حمله ای بلافاصله پس از تغییر در وضعیت سر و معمولا وقتی صبح ها فرد از رختخواب بر می خیزد، می شود. BPPV شایع ترین دلیل دوران سر است.

2- التهاب گوش داخلی

علایم التهاب گوش داخلی (التهاب حاد وستیبولار) شامل سرگیجه شدید و پایدار است که ممکن است تا چند روز طول بکشد و همراه با حالت تهوع، استفراغ و اشکال در تعادل است. این علایم گاه آنقدر شدید است که بیمار را مجبور می کند در رختخواب بماند. وقتی این علایم با از دست دادن ناگهانی شنوایی همراه شود، به آن لابیرنتیت می گویند. خوشبختانه، التهاب وستیبولار معمولا خود به خود فروکش کرده و برطرف می شود. اما درمان زود هنگام و توانبخشی وستیبولار می تواند در بهبود زودتر بیمار کمک کننده باشد.
بیماری منییر ( meniere ) یا هیدروپس ایدیوپاتیک، یکی از علل شایع سرگیجه دورانی حمه ای است. مِنِیر افزایش‌ مایع‌ درون‌ مجاری‌ نیم‌دایره‌ گوش‌ داخلی‌ که‌ مسؤول‌ حفظ‌ تعادل‌ هستند می باشد. افزایش‌ مایع‌ با بالا بردن‌ فشار در گوش‌ داخلی‌، باعث‌ اختلال‌ تعادل‌ و گاهی‌ کاهش‌ شنوایی‌ می‌شود. علایم این بیماری ناشنوایی حسی- عصبی متغیر و پیش رونده، وزوز گوش یا احساس صدای بلند در گوش، احساس پری یا سنگینی در گوش، احساس سرگیجه شدید همراه با استفراغ یا تهوع است. ولی سه نشانه سرگیجه شدید، وزوز گوش و ناشنوایی حسی- عصبی از مهم‌ترین علائم ابتلا به سندرم منیر است.

3- میگرن وستیبولار

سرگیجه میگرنی یا میگرن وستیبولار یکی دیگر از علل زمینه‌ای سرگیجه است که تقریبا 3 از جمعیت عمومی و حدود 10 از مبتلایان به میگرن را گرفتار می‌کند. این تشخیص باید پس از رد سایر علل سرگیجه مد نظر قرار گیرد. تشخیص سرگیجه میگرنی در بیماران دارای سابقه سرگیجه‌های دوره‌ای همراه با میگرن فعلی یا سابقه میگرن و یکی از علایم ذیل حین دست کم دو مورد از حمله‌های سرگیجه مسجل می‌شود: سردرد میگرنی، فوتوفوبی، فونوفوبی یا اورا.

4- نورینوم آکوستیک

نورینوم آکوستیک یا شوانوم وستیبولار، رشد غیر سرطانی تومور روی عصب وستیبولار است که گوش داخلی را به مغز متصل می کند. علایم نورینوم آکوستیک شامل کاهش پیش رونده شنوایی و وزوز گوش در یک طرف به همراه گیجی یا عدم تعادل است.

5- دیگر علت ها

به ندرت، سرگیجه می تواند علامتی از یک بیماری جدی عصبی مثل سکته مغزی، هموراژ یا خونریزی داخل مغزی و یا مولتیپل اسکلروزیس باشد. در چنین مواردی، سایر علایم عصبی مثل دو بینی، اشکال در گفتار، کرخی یا ضعف صورت، هماهنگی اعضا یا مشکلات شدید تعادل نیز وجود دارند.

احساس غش

سرگیجه ممکن است احساس غش و سبکی سر در شما ایجاد کند بدون اینکه هوشیاری خود را از دست دهید. گاهی حالت تهوع، پریدگی رنگ و عرق سرد روی پوست همراه با احساس غش وجود دارد. علت این نوع سرگیجه شاما موارد زیر است:

● کاهش فشار خون (ارتواستاتیک هیپوتنشن): کاهش شدید فشار خون سیستولیک –عدد بالاتر در قرائت فشار خون- ممکن است باعث احساس سبکی سر یا غش در فرد شود. این حالت معمولا پس از برخواستن یا نشستن سریع اتفاق می افتد.

● جریان ناکافی خون از قلب به اعضا: برخی بیماری های خاص مثل انواع بیماریهای مرتبط با ماهیچه قلب (کاردیومیوپاتی)، ضربان نامنظم قلب (آریتمی) یا کاهش حجم خون ممکن است جریان خون از قلب به اعضا را کم کند.

از دست دادن تعادل

عدم تعادل به معنای احساس عدم ثبات و تعادل به هنگام راه رفتن است. علل آن عبارتند از:

● مشکلات گوش داخلی

● اختلالات حسی

● مشکلات عضلات و مفاصل: ضعف ماهیچه ها و آرتروز

● بیماریهای عصبی

● داروها

دیگر احساسات گیجی مثل حس شناوری یا سنگینی سر

توضیح علت سرگیجه در کسانی که چنین احساسی دارند، کمی مشکل است. پزشک ممکن است این حالت را بعنوان سرگیجه نامشخص تعیین کند. بعضی علل این سرگیجه عبارتند از:

● داروها: داروهای کاهنده فشار خون اگر فشار خون را بیش از حد کاهش دهند، چنین حالتی ایجاد می کنند. داروهای زیادی وجود دارند که باعث سرگیجه می شوند و چنانچه مصرفشان متوقف شود، سرگیجه نیز تمام خواهد شد.

● اختلات گوش داخلی

● اختلالات اضطراب: اختلالات خاص اضطراب مثل حملات پانیک و ترس از ترک خانه یا بودن در فضاهای بزرگ و باز (آگورافوبیا) ممکن است باعث سرگیجه شود. گاهی یک دلیل –مثل اختلال وستیبولار- ممکن است ایجاد علایم کند، اما سرگیجه ناشی از اضطراب حتی پس از برطرف شدن مشکل گوش داخلی نیز ادامه می یابد.

● کمبود آهن خون (آنمیا): در این حالت علاوه بر سرگیجه علایمی چون خستگی، ضعف و پریدگی رنگ نیز دیده می شود.

● کاهش قند خون (هیپوگلایسمی): این حالت معمولا در افراد دیابتی که انسولین تزریق می کنند دیده می شود. سرگیجه ممکن است همراه با تعریق و از دست دادن هوشیاری باشد.

● عفونت گوش

● گرم شدن بیش از حد و از دست دادن آب بدن: در اثر فعالیت در هوای گرم یا ننوشیدن کافی آب، ممکن است احساس گیجی ناشی از گرم شدن بیش از حد بدن (هایپرترمیا) یا از دست دادن آب، کنید. این حالت وقتی شدیدتر می شود که شما داروهای خاص قلبی مصرف می کنید. استراحت در مکان خنک و نوشیدن کافی آب و مایعات به بهبود بیمار کمک می کند.

● سرگیجه سابجکتیو مزمن: این سرگیجه یک سندرم خاص است که با سرگیجه پایدار بدون علت مشخص می شود. سرگیجه سابجکتیو مزمن با حساسیت بیش از حد به حرکت خود فرد در ارتباط است. این نوع سرگیجه در محیط های بصری پیچیده (مثل مغازه میوه و سبزیجات)، با حرکات بصری (مثل فیلم سینمایی) و با زمینه های بصری بدتر می شود.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟

فاکتورهای خطر عبارتند از:

● سن: افراد بالای 65 سال هم به دلیل بیماری های خاص این سن که می تواند عامل سرگیجه باشد و هم داروهای مصرفی که دارای اثر جانبی سرگیجه است، بیشتر در معرض خطر سرگیجه قرار دارند.

● مصرف داروهای خاص: برخی داروها مثل داروهای کاهنده فشار خون، داروهای ضد صرع، سداتیو ها و ترانکولایزرها می توانند باعث گیجی شوند.

● سابقه سرگیجه: کسانی که قبلا سرگیحه داشته اند احتمال بروز سرگیجه در آینده در آنها بیشتر است.

درمان سرگیجه

در درمان سرگیجه، تمرکز روی علت بیماری زمینه ای است. اغلب درمان های خانگی، تغییر سبک زندگی و درمان دارویی به درمان و کنترل سرگیجه کمک می کند.
برای درمان سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم (BPPV)، یک روش می تواند اصلاح وضعیت قرارگیری سر باشد. برای مشکلات گوش داخلی، داروها و ورزش های خانگی به مدیریت تعادل بیمار کمک می کند. بیماری منیر با تغذیه و تزریق های گهگاه یا جراحی گوش برطرف می شود. میگرن با دارو و تغییر سبک زندگی قابل درمان و مدیریت است، مثلا یاد بگیرید از محرک های میگرن دوری کنید. داروهایی نیز وجود دارد که به درد و حالت تهوع کمک می کند. در درمان اختلالات اضطراب نیز داروهای موثری وجود دارد.
کسانی که از سرگیجه رنج می برند بهتر است مصرف کافئین، الکل، سیگار و هر ماده که بر حفظ تعادل اثر گذاشته و یا سرگیجه را بدترمی کند، پرهیز کنند.

آینده بیماری

اغلب موارد سرگیجه خود به خود و با درمان بیماری زمینه ای، برطرف می شود. در موارد نادر، سرگیجه ممکن است علامت یک بیماری خاص باشد که باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
اگر سرگیجه ایجاد حس سقوط یا از دست دادن تعادل در فرد کند، خطرناک است. به خصوص اگر فرد در حال رانندگی باشد. بنابراین کسانی که مشکل سرگیجه دارند بهتر است موارد احتیاز را به خصوص به هنگام رانندگی و پیاده روی مد نظر قرار دهند./