انواع داروهای موضعی چه فرقی با هم دارند؟

کرم‌ها، پمادها، خمیرها، لوسیون‌ها و ژل‌ها از انواع داروهای موضعی هستند. علاوه بر اینها، قطره‌های چشمی و گوشی را هم می‌توان جزو داروهای موضعی محسوب کرد. در این مقاله به تفاوت میان کرم‌ها، پمادها، ژل‌ها و لوسیون‌ها، نحوه استفاده از آنها، انواع موجود در بازار، نگهداری و مطالبی از این قبیل می بپردازیم.

زمانی که صحبت از داروهای موضعی می‌شود، همه یاد کرم‌ها و پمادها می‌افتیم. بیشتر ما درباره انواعشان شنیده‌ایم و گاهی از آنها استفاده کرده‌ایم اما شاید به تفاوت میان این دو گروه فکر نکرده باشیم؛ در این مقاله به تفاوت میان کرم‌ها، پمادها، ژل‌ها و لوسیون‌ها، نحوه استفاده از آنها، انواع موجود در بازار، نگهداری و مطالبی از این قبیل می بپردازیم.
کرم‌ها، پمادها، خمیرها، لوسیون‌ها و ژل‌ها از انواع داروهای موضعی هستند. علاوه بر اینها، قطره‌های چشمی و گوشی را هم می‌توان جزو داروهای موضعی محسوب کرد. داروهای زیادی ساخته شده است که باید آنها را روی سطح بدن (مانند پوست) استفاده کنیم و بعد از مدتی می‌توانیم شاهد آثار درمانی آنها باشیم.این داروها بعد از قرارگرفتن روی پوست، جذب بدن می‌شوند. البته انواع مواد آرایشی نیز موضعی محسوب می‌شوند ولی ما فعلا به انواع دارویی بسنده می‌کنیم. اگر داروها به مقدار کافی و در محل مناسب مصرف شوند، آثار درمانی خوبی دارند.

بیشتر بخوانید: کرم ها و ژل های ضد درد در تسکین دردهای التهاب مفاصل

کرم‌ها

در کرم‌ها، ذرات ریز یک مایع (روغن) در مایع دیگر (آب) پراکنده شده‌اند و می‌توان آنها را امولسیون (مخلوط روغن در آب) نامید. البته از آنجا که روغن در آب حل نمی‌شود، در کرم‌ها باید از یک ماده حل‌کننده استفاده شود تا محصول یکنواختی به دست آید. معمولا نسبت آب و روغن در کرم‌ها با هم برابر است (50/50) و رطوبت نسبتا زیادی دارند و در بسیاری موارد برای مرطوب کردن پوست به کار می‌روند. علاوه بر این، مانع خروج رطوبت از پوست می‌شوند و به حفظ رطوبت آن کمک می‌کنند. از انواع کرم‌های دارویی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کرم‌های ضدقارچ (مانند کلوتریمازول)
کرم‌های کاهش‌دهنده آثار زخم و جوش (مانند رژودرم)
کرم‌های آنتی‌بیوتیک (مانند سولفانامید)
کرم‌های مسکن (مانند دیکلوفناک)
کرم‌های کورتونی (مانند هیدروکورتیزون)
کرم‌های ضدخارش (مانند کالامین)

پمادها

پمادها 80 درصد روغن و 20 درصد آب دارند و مخلوطی نیمه‌جامد و چرب‌اند. چنین مخلوطی، سدی مقاوم در برابر از دست دادن رطوبت می‌سازد و نسبت به کرم‌ها اثر بهتری دارد. به همین دلیل برای پوست‌های خشک مناسب‌اند، خیلی از آنها استفاده دارویی دارند و داروی فعال موجود در آنها، در پوست نفوذ و اثر خود را اعمال می‌کند. از انواع پمادهای موجود به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

پمادهای آنتی‌بیوتیک (مانند تتراسایکلین)
پمادهای کورتونی (مانند بتامتازون)
پمادهای ضدویروس (مانند آسیکلوویر)
پمادهای سوختگی (مانند پماد آلفا)

تفاوت کرم‌ها و پمادها

کرم‌ها آب بیشتری دارند. درنتیجه سریع‌تر از پمادها جذب پوست می‌شوند اما پمادها زمان بیشتری روی پوست باقی می‌مانند. به همین دلیل معمولا پمادها را برای پوست‌های خشک تجویز می‌کنند و کرم‌ها را برای پوست‌های چرب.
پمادها، چرب‌تر و غلیظ‌تر هستند. به همین علت استفاده از آنها در مناطق وسیع و مودار بدن دشوار است. در این موارد، بهتر است از کرم‌ها استفاده شود که راحت‌تر روی چنین مناطقی پخش می‌شوند. از آنجا که میزان آب موجود در پمادها، خیلی کم است، دچار آلودگی‌های میکروبی نمی‌شوند و در نتیجه نیازی به مواد نگهدارنده ندارند اما در کرم‌ها، به دلیل داشتن آب زیادتر، از مواد نگهدارنده استفاده می‌شود که ممکن است همین مواد باعث بروز حساسیت پوستی شوند. با این حال، برخی متخصصان پوست ترجیح می‌دهند کرم‌ها را تجویز کنند چون اجزای کمتری دارند و برای افرادی که پوست‌های حساس دارند مناسب‌تر است.

بیشتر بخوانید: اصول درمان با ضددردهای موضعی

لوسیون‌ها

ویژگی مهم لوسیون‌ها، رقیق‌بودن آنها نسبت به کرم‌هاست. لوسیون هم مانند کرم، امولسیون روغن در آب است اما مقدار آب آن بیشتر از کرم است. لوسیون‌ها به دلیل رقیق بودن، به راحتی روی سطوح بزرگی از پوست پخش می‌شوند و به همین دلیل برای مناطق مودار بدن مناسب هستند. از جمله لوسیون‌های موجود در بازار می‌توان به لوسیون بتامتازون اشاره کرد.

خمیرها

با اضافه کردن پودر به پماد، خمیر درست می‌شود. یک مثال شناخته شده، خمیر اکسیددوزنگ است که در درمان سوختگی‌ها (مانند ادرار سوختگی) به کار می‌رود. خمیرها خشک هستند و کمتر از پمادها چربی دارند و سخت‌تر از روی پوست پاک می‌شوند. همین خاصیت آنها را برای برخی مشکلات پوستی مناسب می‌کند چون مدت طولانی‌تری روی پوست باقی می‌مانند.

ژل‌ها

ژل‌ها نیز شکل دیگری از داروهای موضعی هستند که تفاوتشان با سایر اشکال، شفاف بودن آنهاست. ژل‌ها حاوی مقادیری الکل هستند و بعد از خشک شدن روی پوست، لایه نازکی از دارو را بر جا می‌گذارند. این شکل دارویی هم برای مناطق مودار پوست مناسب است و از آن در زمینه آرایشی – بهداشتی هم استفاده می‌شود. از میان ژل‌های دارویی، می‌توان پیروکسیکام و ژل لیدوکایین را نام برد.

پمادهای کورتونی

پمادهای کورتونی (مانند بتامتازون و هیدروکورتیزون) از جمله داروهای موضعی بسیار پرمصرف هستند. این داروها باعث بهبود بیماری‌های پوستی می‌شوند و به‌عنوان ضد خارش و ضد حساسیت هم مصرف می‌شوند اما استفاده طولانی‌مدت (بیش از 3-2هفته) از آنها مجاز نیست چون می‌تواند باعث نازکی پوست و افزایش احتمال عفونت شود. پمادهای کورتونی معمولا 2 نوع قوی و ضعیف دارند که انواع ضعیف معمولا در کودکان به‌کار می‌روند. این داروها را به‌خصوص برای نوزادان باید فقط با توصیه پزشک مصرف کرد.

انتخاب را به پزشکتان بسپارید

بعضی داروها، هم به شکل کرم و هم به شکل پماد یا لوسیون ساخته شده‌اند. اینکه کدام شکل از آنها برای بیماری فعلی شما مناسب‌تر است به تصمیم پزشکتان بستگی دارد. نوع داروی موضعی را باید با توجه به نوع ضایعه انتخاب کرد. مثلا در التهاب‌های پوستی حاد، معمولا از پمادهای چرب استفاده نمی‌شود. محل ضایعه هم برای انتخاب نوع دارو مهم است. مثلا اگر ضایعه در محل موداری از پوست باشد، ژل یا لوسیون بهتر است یا مثلا برای مناطق وسیع‌تر پوست، استفاده از لوسیون یا کرم راحت‌تر از پماد خواهد بود.

در نظر داشته باشید که احتمال تحریک پوست با بعضی اشکال دارو بیشتر است. مثلا از آنجا که پمادها ماده نگهدارنده ندارند، کمتر باعث تحریک پوست می‌شوند اما ژل‌ها بیشتر باعث تحریک می‌شوند. به یاد داشته باشید کرم‌ها، ژل‌ها، پمادها و لوسیون‌ها برای درمان‌های موضعی به کار می‌روند. اگر این داروها درست انتخاب و در محل مناسب به شکل مناسب و به مقدار کافی مصرف شوند، کارایی مناسبی خواهند داشت./